Nói đến tín dụng mọi người nghĩ ngay đến thẻ credit card để vay tiền trả góp; điều đó không sai. Người Việt mình [ở Hoa Kỳ] chăm trả, lại có khi trả trước cho mau hết nợ, nên được các chủ ngân hàng tín nhiệm tăng tiền cho vay; bằng cách cho đổi từ thẻ thường, sang thẻ bạc, đến thẻ vàng v.v… Tín nhiệm đến nỗi càng vay nhiều càng tốt, tiền lời giảm, lại có thêm quà cáp.

Bàn về tín dụng của đất nước, thường người ta liên tưởng đến trữ lượng vàng, bạc nằm trong ngân khố. Nhưng lãnh vực này không nằm trong chuyên môn của người viết, tại đây chỉ muốn bàn đến lòng quả cảm quyết chiến của một dân tộc, làm một thứ “tín dụng” bảo đảm, để nhiều trường hợp không bị ngoại bang ăn hiếp. Theo tài liệu về việc tiêu phí chiến tranh ghi trong Google, như chiến tranh Iraq nếu kéo dài đến năm 2010 thì Hoa Kỳ có thể tốn đến 600 tỷ đô la. Bởi vậy nếu cái uy dũng của một dân tộc giúp tránh được những cuộc chiến trong lịch sử, thì “tín dụng” đó còn cao hơn số lượng tài sản trữ trong ngân khố nhiều lần; riêng sinh mệnh con người thì hẳn là không tiền nào mua được. Tín dụng này có giá trị hai chiều:

• Đối nội, mọi người tin rằng một khi thực sự bị xâm lăng thì toàn dân quyết đánh.
  
• Đối ngoại, kẻ ôm mộng xâm lăng phải kiêng dè, không dám liều lĩnh.

Qua lịch sử, xin nêu lên một vài bằng chứng đã xẩy ra:

• Dưới đời Trần, Nguyên Thế Tổ gửi một đạo dụ cho vua Trần Nhân Tông vào năm 1291, trong đó thú thực rằng vì mất Toa Đô, Ô Mã Nhi nên tạm thời chưa sang đánh nước ta:
  
  ...Vì viên Trấn nam Vương trẻ tuổi nông nổi tiến quân bằng đường thủy, sai lầm không nghe lời chỉ bảo nên bọn Toa Đô, Ô Mã Nhi mới rơi vào tay ngươi; nhờ vậy ngươi mới được tạm thời được yên ổn… ^[1]
  
  Năm sau (1292) lập An Nam Hành tỉnh, sai Lưu Nhị Bạt đô đóng quân ngày biên giới để lăm le sang đánh, nhưng rút cuộc không dám.
  
  
• Vào đời nhà Thanh, nhân được tin vua Quang Trung mất; vua Càn Long điều danh tướng Phúc Khang An đến ngay biên giới hờm sẵn, và cho Thành Lâm sang nước ta mượn cớ phúng điếu để dò la. Nhưng nội bộ ta lúc bấy giờ không có triệu chứng nội loạn, lại nghĩ đến sự thảm bại trước kia tại thành Thăng Long, nên đành phải bóp bụng làm lành. ^[2]

Riêng nhà Minh thì rất lý thú, vua Gia Tĩnh muốn rửa mối nhục của các vua trước, nên định mang quân sang đánh nước ta. Nhưng các đạI thần lúc bấy giờ lần lượt vạch ra rằng An Nam không dễ khuất phục, cùng nêu rõ bánh xe đổ của tổ tiên dưới thời Vĩnh Lạc [1403-1424]; những lời nói thẳng này đã thực sự làm lung lay lòng tham của vua này. Sử liệu đề cập đến sự việc này tương đối nhiều và khá dài dòng, nhưng chúng tôi không dám bỏ sót; vì nghĩ rằng tìm hiểu quá khứ rất khó được chính xác, nhất là việc xảy ra cách hàng sáu trăm năm về trước. Bởi vậy mỗi tài liệu như một tấm hình chụp lại quá khứ, càng có nhiều hình càng thấy rõ vấn đề một cách toàn diện.

Sự việc khởi đầu bởi tin mừng nhà vua mới sinh con trai đầu lòng, bèn sai sứ sang báo tin cho nước Triều Tiên và nước ta và nhân dịp để thăm dò tình hình:

Sứ giả đi đến nước ta, nhưng giữa đường phải trở về, vì trong nước lúc bấy giờ có loạn lạc nên kẹt đường không vào được. Lợi dụng tình trạng trong nước ta “cò trai đang cắn nhau”, vua Minh Thế Tông tức Gia Tĩnh muốn dùng thế “ngư ông đắc lợi” định sang đánh nước ta. Quyết định bắt đầu từ năm 1536, nhưng mãi đến năm 1540 mới đòi được Mạc Dung đến biên giới làm lễ đầu hàng một cách đầy hình thức, vì thực sự không có một tên quân nào đặt chân đến lãnh thổ nước ta. Trong thời gian 4 năm dài, xẩy ra cuộc tranh cãi lớn trong nội bộ triều đình nhà Minh về vấn đề đánh hay không nên đánh, có những đại thần, tướng lãnh được giao việc này lại tìm mọi cách để từ chối, dù bị cách chức.

“Nói có sách, mách có chứng”; chúng tôi xin lần lượt giới thiệu từng văn bản để chứng minh rằng “quỹ tín dụng” quốc gia về lòng quyết tâm giết giặc, đã làm chùn chân đối phương. Xin hãy đọc qua lời đề nghị bộ Lễ nhà Minh, rồi đến quyết định của vua Thế Tông mang quân sang đánh nước ta:

Kế hoạch dọn đường cho cuộc chiến bắt đầu, nhà vua sai hai phái đoàn quân áo gấm, đến biên giới Quảng Tây và Vân Nam để hạch hỏi tại sao không đến cống.

Tiếp đến bắt tay vào việc, nhà vua ra lệnh bộ Binh vạch kế hoạch đánh An Nam:

Sau khi kế hoạch xâm lăng nước ta được vạch ra, viên Thị Lang bộ Hộ Đường Trụ [tương đương với Thứ trưởng Bộ Kinh tế Tài chánh ngày nay] dâng lên 7 điều không nên đánh An Nam. Bản điều trần như gáo nước lạnh tạt vào mặt triều đình nhà Minh, đặc biệt là điều bốn đánh giá sức phản kháng của dân tộc ta rất cao. Dù không ưa những sự thực phủ phàng, nhưng đây là một văn bản rất có giá trị, nên bộ Binh khi trình lên vua, phải khen là “bàn mưu trung thành”:

Tiếp đến Minh Thực lục đề cập đến một phái đoàn cầu viện nhà Minh do vua Lê Trang Tông và Đại tướng quân Nguyễn Kim gửi sang Trung Quốc. Cầm đầu phái đoàn này là Trịnh Duy Liêu, vất vả đi theo đường Chiêm Thành, phải dừng lại tại nơi này đến 2 năm:

Dựa theo những lời tố cáo của Trịnh Duy Liêu, đình thần nhà Minh hội họp, dưới sự chủ trì của bộ Lễ và bộ Binh, tuyên bố kết tội Mạc Đăng Dung gồm10 điều:

Tuy ra lệnh đánh nước ta, nhưng nhà vua đã bị ảnh hưởng bởi lời khuyến cáo trong bản điều trần của Đường Trụ, nên muốn hoạch định một cuộc chiến hạn chế để khỏi bị sa lầy như dưới thời Minh Tuyên Tông:

Trong khi bộ máy chiến tranh đang rục rịch làm việc, thì chính viên Thị lang bộ Binh Phan Trân (tương đương với Thứ trưởng Bộ Quốc phòng hiện nay), không tin ở sự thành công. Y cũng đem những kinh nghiệm lịch sử ra cảnh cáo, và đề nghị số quân điều đến biên giới chỉ nên thay phiên luyện tập, án binh bất động để chờ thời. Chắc không phải hoàn toàn phản đối lập luận của viên này, nhưng có lẽ tại viên Thị lang bộ Binh là người trong cuộc, lại viết những lời chống lại chính sách, nên bị nhà vua phạt cho thôi việc:

Tuy nhà Minh muốn can thiệp, nhưng tình trạng nước ta lúc bấy giờ có hai phe: Lê Trang Tông và Mạc Đăng Dung. Phe bảo thủ chủ trương bảo hoàng lẽ dĩ nhiên phải ủng hộ Lê Trang Tông. Nhưng ngược lại Đề đốc Lưỡng Quảng Tả Thị Lang Phan Đán, đóng quân sát tại biên giới, hiểu rõ thực lực của mỗi bên; hơn nữa y là con người thực dụng, thấy Mạc Đăng Dung mới cho người xin sang cống, nên nghiêng về sự ủng hộ họ Mạc, để khỏi phải đánh nhau:

Một người có thái độ uyển chuyển, dung hòa được mọi khuynh hướng là Hữu Đô Ngự sử Mao Bá Ôn, lúc này đang chịu tang, được nhà vua vời ra để lo giải quyết việc An Nam. Viên này chủ trương cô lập Mạc Đăng Dung, tập trung binh lực mạnh tại biên giới, để buộc Đăng Dung phải đầu hàng:

Lúc này trong đầu óc nhà vua Thế Tông và Mao Bá Ôn đã sẵn có một dự định, nên nhà vua thẳng tay trách phạt người khác ý kiến:

Để chuẩn bị cho vấn đề An Nam, vua Thế Tông ra lệnh cho các quan tại các tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam được miễn dự lễ tại triều:

Lại cho đình chỉ nạp về kinh đô số bạc thu thuế, tồn kho tại các tỉnh biên giới:

Nhắm cô lập Mạc Đăng Dung, nên những thành phần chống đối nhà Mạc được vua Thế Tông ra lệnh khen thưởng, khuyến khích:

Lúc này viên Tuần Án Quảng Đông thấy được tình hình, dâng sớ xin tự ý làm lấy cái việc ép Mạc Đăng Dung triều cống; nhưng vua Thế Tông và quần thần cho rằng lập luận có vẻ khinh suất, nên phạt viên này bằng cách đoạt lương một năm:

---

^[1]An Nam Chí lược q. 2, tr. 52.
^[2]Hồ Bạch Thảo, Phản ứng của nhà Thanh khi được tin vua Quang Trung mấtr. Talawas, 3/7/2007.
^[3]Minh Thực lục v. 80, tr. 4066; Thế Tông q. 192, tr. 11b.
^[4]Minh Thực lục v. 80, tr. 4070-4071; Thế Tông q. 193, tr. 1b 2a.
^[5]Minh Thực lục v. 80, tr. 4083; Thế Tông q. 193, tr. 8a.
^[6]Quân hướng: tiền lương và lương thực cho quân đội.
^[7]Minh Thực lục v.80, 4083 4084; Thế Tông q. 193, tr.8a 8b.
^[8]Khúc, Lưu, Thiệu, Ngô, Đinh, Lê, Lý, Trần, chỉ các đời họ nước ta lần lượt cầm quyền như: Khúc Thừa Dụ, Ngô Quyền, Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Lý Thái Tổ, Trần Thái Tông; riêng Lưu, Thiệu, thì có lẽ nhầm với Dương Diên Nghệ, Kiều Công Tiễn chăng?
^[9]Tên tuổi không đúng: vì lúc này tao loạn nước ta thay ngôi đổi chủ liên miên, nên tên vua mới không đúng với hồ sơ; nên bị nhà Minh bắt bẻ.
^[10]Xưa có người nước Kỷ lo chuyện trời sụp, nên có thành ngữ “ Kỷ nhân ưu thiên” để chỉ người quá lo xa.
^[11]Tứ Di: bốn Di; chỉ các nước ngoài tại 4 phương đông, tây, nam, bắc xung quanh Trung Quốc.
^[12]Minh Thực lục v. 80, tr. 4115- 4117; Thế Tông q. 195, tr. 1a 2a.
^[13]Theo Toàn thư (tập 3, trang 76) Lê Trừu tức vua Tương Dực bị Trịnh Duy Sản giếtr.
^[14]Thân phó cáo: tờ tự khai tại cửa khẩu lý do tại sao đến.
^[15]Minh Thực lục v. 80, tr. 4156 4157; Thế Tông q. 197, tr. 1b 2a.
^[16]Minh Thực lục v.80, tr. 4177-4179; Thế Tông q. 199, tr. 2a 3a.
^[17]Hàng hóa: ý chỉ chiến lợi phẩm.
^[18]Minh Thực lục v. 80, tr. 4180-4182; Thế Tông q.199, tr. 3a 4b.
^[19]Kinh Xuân Thu là sử ký nước Lỗ, do Khổng Tử soạn ra.
^[20]Xem văn bản ngày 11/5/1537 về 11 điều của bộ Binh.
^[21]Xem chỉ dụ ngày 2/11/1535.
^[22]Minh Thực lục v. 80, 4182-4184; Thế Tông q. 199,tr. 4b 5b.
^[23]Chỉ việc Trần Đế Nghiễn bị phế năm 1387.
^[24]Minh Thực lục v. 80, tr. 4186-4187; Thế Tông q. 199, tr. 6b 7b.
^[25]Minh Thực lục v. 80, tr. 4194-4197; Thế Tông q. 200, tr. 1b 3a.
^[26]Minh Thực lục v. 80, tr.4208-4210; Thế Tông q. 200, tr. 8b 9b.
^[27]Minh Thực lục v. 80, tr. 4224; Thế Tông q.201, tr. 6b.
^[28]Minh Thực lục v. 80, tr. 4255; Thế Tông q. 203, tr. 5a.
^[29]Minh Thực lục v. 80, tr. 4262; Thế Tông q. 204, tr. 1b.
^[30]Minh Thực lục v. 80, 4277-4279; Thế Tông q. 205, tr. 2a 3a.