trang chủ talaCu ý kiến ngắn spectrum sách mới tòa soạn hỗ trợ talawas
  1 - 20 / 257 bài
  1 - 20 / 257 bài
tìm
 
(dùng Unicode hoặc không dấu)
tác giả:
A B C D Đ E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Ý Z
Văn họcVăn học nước ngoài
23.5.2007
Linh VÅ©
Đọc Bức màn của Kundera
 
Milan Kundera là một tác giả không xa lạ với người đọc Việt Nam. Có thể nói, ông là một trong số hiếm hoi các nhà văn hiện đại thế giới được giới thiệu khá đầy đủ và bài bản ở Việt Nam. Các tiểu thuyết của ông được dịch ra tiếng Việt gồm có Sự bất tử, Bản nguyên, Chậm rãi – cả ba được Ngân Xuyên dịch và in chung trong một cuốn; Điệu Vanx giã từ và Cuộc sống không ở đây do Cao Việt Dũng dịch. Tiểu thuyết thành công nhất, được cả giới phê bình và người đọc đánh giá cao nhất của Kundera là Đời nhẹ khôn kham (tên tiếng Anh: The Unbearable Lightness of Being) cũng được Trịnh Y Thư dịch sang tiếng Việt và xuất bản ở hải ngoại. [1] Không chỉ thành công trong lĩnh vực tiểu thuyết, Kundera còn là nhà viết tiểu luận đặc sắc. Các tiểu luận của ông đề cập tới nhiều lĩnh vực: chính trị, văn hoá, nghệ thuật, nhưng trên hết là về tiểu thuyết. Kundera vinh danh tiểu thuyết, ông coi tiểu thuyết là thứ nghệ thuật vĩ đại nhất về nhân sinh. Tiểu thuyết đi trước Freud trong phân tâm học, đi trước Marx trong phân tích đấu tranh giai cấp, đi trước Heidegger trong chủ nghĩa hiện sinh. Hai cuốn tiểu luận về tiểu thuyết của Kundera là Nghệ thuật tiểu thuyết Những di chúc được phản bội cũng đã được Nguyên Ngọc dịch ra tiếng Việt.

Cuốn tiểu luận mới nhất của Kundera được viết bằng tiếng Pháp có tên Bức màn- tiểu luận gồm bảy phần (tiếng Anh: The Curtain - An Essay in Seven Parts, tiếng Pháp Le Rideau- Essai en sept parties). Giống như hai cuốn tiểu luận phê bình trước đó, cuốn này có cấu trúc lỏng lẻo, gồm các bình luận của Kundera về các vấn đề văn học và nghệ thuật tiểu thuyết. Ý tưởng cơ bản nối kết các phần trong cuốn sách với nhau (ông đặt tên “tiểu luận gồm bảy phần” chứ không phải là bảy tiểu luận) là sứ mệnh mà ông gắn cho tiểu thuyết, đó là việc vén lên tấm màn che phủ cuộc sống, khiến người ta nhận ra những gì trong cuộc sống- những thứ không thể được đề cập tới trong bất kỳ loại hình nghệ thuật khác. Nói cách khác, tiểu thuyết đó là cuộc sống. Kundera đưa ra ví dụ trong sử thi của Homer, Achilles chinh chiến bao trận đánh mà không sợ bị đau răng, trong khi với các nhân vật của Cervantes thì đau răng là một bi kịch lớn. Kundera còn đưa quan niệm tiểu thuyết tới mức cực đoan khi khẳng định sứ mệnh của người viết tiểu thuyết là hé lộ những tình thế mới của cuộc sống mà trước đó chưa biết, và người viết tiểu thuyết nào không làm được điều này thì đều đáng bị coi là vô đạo đức. Xã hội có thể có những thợ sửa nước tầm tầm- theo Kundera- nhưng không được phép có các tiểu thuyết gia tầm tầm, bởi lẽ “sách thì dài mà đời thì ngắn”.

Điểm thú vị khi đọc tiểu luận phê bình của Kundera là những quan sát tinh tế của ông. Ông cũng có những câu viết rất ấn tượng và đáng nhớ, dù rằng tính đúng đắn của nó trong nhiều trường hợp còn là điều đáng bàn cãi. Một điểm đặc biệt nữa là khác với các phê bình mang tính học thuật của các chuyên gia phê bình thường dài dòng, khó đọc, khó hiểu, có thể do xuất thân từ một người viết tiểu thuyết mà văn phong phê bình của Kundera cũng rất hấp dẫn, sắc sảo, cá tính, và khá dễ đọc. Nhất là cuốn tiểu luận mới nhất này được viết với thứ văn phong gần với văn phong báo chí nên rất dễ đọc. Nhưng có thể chính việc cuốn Bức màn dễ đọc và giản dị lại sẽ làm một số người đọc mang tinh thần học thuật cảm thấy nó không đủ độ sâu sắc và phức tạp?

Vậy so với hai tiểu luận trước thì Bức màn có gì mới? Thực tế là không có nhiều. Những luận điểm chính hầu như đều đã được tác giả trình bày trong hai cuốn tiểu luận trước đây. Có điều, trong Bức màn, Kundera phân tích các nhận định của ông một cách tập trung hơn, không tản mạn rải rác như các cuốn trước. Một số điểm mới được ông khai thác sâu hơn, chẳng hạn như việc ông so sánh nhà tiểu thuyết và nhà thơ: đối tượng của thi ca là chính nhà thơ trong khi đối tượng của tiểu thuyết là cuộc sống. Và một nhà tiểu thuyết chỉ thực sự trưởng thành khi anh ta/chị ta bước chân ra khỏi thế giới đã mất của thi ca trữ tình. Với Kundera, thi ca trữ tình (lyrical poetry) gần như là một thứ kitsch. Trái lại, ông đánh giá cao tính thơ trong tiểu thuyết và cho rằng tính thơ ấy có thể có được từ những sự việc bình thường nhất, từ những nhân vật nhàm chán nhất. Một điểm nữa đáng chú ý là ông nhấn mạnh tính kế tục của tiểu thuyết. Trong thế giới văn học của Kundera, hình như vị sư phụ nào cũng có đệ tử chân truyền. Dostoevsky là đệ tử của Balzac cũng giống như Tolstoy là học trò của Flaubert. Kafka cũng có thể coi là học trò của Flaubert và chắc chắn là thầy của Márquez. Còn bản thân Kundera? Trong lĩnh vực tiểu thuyết, thầy của ông là các vị tổ sư của văn học Trung Âu đầu thế kỷ 20: Kafka, Musil, Broch và Gombrowicz- có lẽ rõ nhất là ở Broch, người mà ông thừa kế cả sự căm ghét kitsch.

Tất nhiên với quan niệm tiểu thuyết như của Kundera thì những tác phẩm của Hugo và phần nào cả của Dickens ít nhiều đều có thể coi là kitsch. Hoặc ít ra, với Kundera, đó là những sản phẩm của một thời xưa cũ và không có ý nghĩa gì trong đời sống văn học hiện đại. Một cách gián tiếp, Kundera công kích Hugo khi bày tỏ sự ngạc nhiên (một cách khó chịu) trước việc giới trí thức Pháp bình bầu Những người khốn khổ là tác phẩm văn học Pháp xuất sắc và có nhiều ảnh hưởng nhất. Ông cũng lấy ví dụ từ cuốn Chín mươi ba của Hugo để chứng tỏ tác phẩm này mang tinh thần của một vở bi kịch, trong đó các nhân vật là các nhân vật bi kịch, luôn trung thành với một thứ lý tưởng hay quan niệm của mình. Theo Kundera, bi kịch đã chết, các nhân vật bi kịch không giống như con người hiện đại. Ở đây, Kundera có phần phiến diện khi không hề nhắc tới bi kịch của Shakespeare. Các nhân vật của Shakespeare không phải là các nhân vật bi kịch theo cách hiểu của Kundera, thậm chí bi kịch của Shakespeare còn gần gũi với khái niệm tiểu thuyết của Kundera. Hamlet trước khi chết có sẵn sàng cho cái chết đó không? Người đọc không biết cái chết của chàng là một tai nạn, hay là một sự việc được biết trước và được lựa chọn? Cũng không thể biết cảm giác của chàng trước khi chết là thế nào, hài lòng hay bất toại? Cái chết của Hamlet không khác so với cái chết của Anna Karenina là mấy. Và với đoạn miêu tả cái chết của Anna Karenina, Kundera cho rằng Tolstoy đã đặt ra nền móng cho tiểu thuyết hiện đại, trong đó tình thế chứ không phải cốt truyện mới đóng vai trò chủ đạo của tiểu thuyết.

Phát triển khái niệm văn học thế giới của Goethe, Kundera cho rằng tiểu thuyết là một sản phẩm có tính văn học thế giới hơn cả. Một bài thơ khi dịch sang tiếng nước ngoài sẽ mất đi rất nhiều vẻ đẹp vốn có của nó. Nhưng với tiểu thuyết, người ta có thể thưởng thức nó gần như toàn vẹn qua các bản dịch tốt.

Quan niệm tiểu thuyết của Kundera có âm hưởng hiện sinh. Ông khẳng định ngay từ tác phẩm tiểu thuyết Don Quixote, bản thân cuộc sống đã là “một sự thất bại. Tất cả những gì chúng ta có thể làm khi đối mặt với sự thất bại không thế tránh được mang tên cuộc sống ấy là cố gắng hiểu nó. Và đó chính là lý do tồn tại của nghệ thuật tiểu thuyết”. Khỏi phải nói Kundera yêu quý Don Quixote thế nào. Với ông, tác phẩm này bản thân nó là sự định nghĩa tiểu thuyết và là hiện thân của những giá trị bản thân của tiểu thuyết. Nhân vật trong Don Quixote là nhân vật vừa là hero (anh hùng), vừa là anti-hero (phản-anh hùng) đầu tiên trong lịch sử văn học.

Để tóm gọn, đây là một cuốn sách rất thú vị, thông minh, sắc sảo, nhiều chỗ hóm hỉnh, khơi gợi suy nghĩ người đọc, dù không có những quan điểm có tính đột phá như trong những gì Kundera viết cách đây 20 năm. Những ý tưởng và lập luận của Kundera có những chỗ chưa hợp lý - ví dụ theo ông, ngày nay chúng ta không cần tới một Balzac, nhưng chẳng phải bộ Tấn trò đời của Balzac là một khám phá siêu việt tới chân dung cuộc sống hàng ngày với cả sự trớ trêu và chất thơ của nó sao? Và tiểu thuyết không chỉ là để khám phá mà còn cần để khơi gợi cảm xúc của người đọc, mà thực ra khơi được cảm xúc cũng là một thứ khám phá. Đoạn cuối trong tiểu thuyết Đời nhẹ khôn kham của Kundera có tính bi kịch với cái chết của hai nhân vật chính - và nếu hiểu chặt chẽ theo quan điểm tiểu thuyết của chính Kundera, thì liệu cái kết đó có phải là một thứ sản phẩm của chủ nghĩa tình cảm và cũng rất cũ không? Nhưng đó lại là cái kết hợp lý, rất đẹp và nhiều tính thơ, khiến tác phẩm này trở nên tròn trĩnh và hoàn thiện hơn cả trong số các tiểu thuyết của Kundera.

© 2007 talawas



[1]Tiểu thuyết này đã được chuyển thể thành phim và bộ phim này cũng tương đối thành công.