Khái niệm “Deconstruction” của Derrida hiện được dịch theo nhiều cách khác nhau (Giải cấu trúc, Giải cấu, Giải kết cấu, Huỷ cấu trúc...). Mặc dù không sai, những cách dịch này theo tôi chưa hoàn toàn thích hợp, vì những lý do sau đây.

1. "Deconstruction" được hình thành từ khái niệm "social construct" (Kiến tạo xã hội), một khái niệm thực ra đã thấy có ở Marx trong câu nói nổi tiếng "Con người là tổng hòa các quan hệ xã hội". Các nhà triết học thế kỷ XX như Lacan, Foucault và chính Derrida đã phát triển một cách sâu sắc khái niệm này và cho rằng toàn bộ đời sống xã hội, bao gồm không chỉ triết học, luật pháp, khoa học... mà cả chủng tộc, giới tính và thậm chí ham muốn của con người, cũng chỉ là sản phẩm do xã hội kiến tạo ra (social construct). Nói ngắn gọn, toàn bộ xã hội loài người chỉ là tập hợp các kiến tạo xã hội (social constructs) hoặc đôi khi cũng được gọi là kiến tạo văn hoá (cultural constructs). Vì thế, theo Derrida, để nghiên cứu thực tại (như văn bản chẳng hạn) cần phải thoát khỏi, hay phá bỏ các kiến tạo xã hội (de-construct - giải kiến tạo). Derrida đề xuất cách đọc giải kiến tạo (deconstructive readings), theo đó văn bản không thể được là sản phẩm của một tác giả duy nhất với thông điệp duy nhất, mà chỉ là nơi gặp gỡ, tranh chấp của vô số các mối quan hệ xã hội.
   
   
2. Mặc dù Derrida thường được coi là nhà triết học Hậu cấu trúc (Post-structuralist), khái niệm "Deconstruction" của ông triệt để hơn. Nếu như "Cấu trúc luận" quan tâm đến quan hệ của các thành tố bên trong một đối tượng, thì "Deconstruction" nhằm vào không chỉ các quan hệ và thành tố bên trong đối tượng, mà cả chính sự tồn tại của đối tượng. Chẳng hạn, Judith Butler, một nhà triết học Nữ quyền tiếp nhận tư tưởng của Foucault, phê phán Simone de Beauvoir coi sự khác biệt giới tính là tự nhiên. Bà tuyên bố rằng giới tính chỉ là hiện thân của những ý nghĩa xã hội và "chính khái niệm tự nhiên cũng cần phải được nhận thức lại" ("the very concept of nature needs to rethought" - Bodies that Matter, trang 4).
   
   
3. Tuy nhiên, lý do quan trọng nhất là thực trạng của các thuật ngữ.

Hiện nay, những từ có gốc "cấu trúc" đã được dùng rộng rãi để dịch các từ có gốc "Structure". Chẳng hạn: "Structure" - Cấu trúc, "Restructure" - Tái cấu trúc, "Structuralism" - Cấu trúc luận hay Thuyết cấu trúc (Trần Thiện Đạo trước đây dịch là Thuyết cơ cấu, nay cũng đổi lại thành Thuyết cấu trúc cho phù hợp với cách dùng phổ biến hiện nay), "Post-structuralism" - Hậu cấu trúc luận...Theo nguyên tắc này, Giải cấu trúc phải là "De-structuralism", rồi Tiền cấu trúc phải là "Pre-structure"... Nếu dịch "Deconstruction" là "Giải cấu trúc" hay "Huỷ cấu trúc", chúng ta sẽ không thể tránh khỏi sự lẫn lộn. Trên thực tế, song song với "Deconstruction" còn có nhiều khái niệm khác cũng khá phổ biến trong tiếng Anh như: Construct, Construction, Constructionism, Constructionalism... Chúng ta sẽ phân biệt thế nào, chẳng hạn, giữa "Structuralism" và "Constructionism"?

Vì thế, để trách nhầm lẫn, và cũng phù hợp với nội dung khái niệm, tôi đề nghị dịch "Deconstruction" là "Giải kiến tạo".

Đây không phải là bài nghiên cứu về Derrida, và cũng chỉ là một ý kiến cá nhân. Rất mong sự chỉ giáo của các bậc cao minh hơn.

© 2004 talawas