SAMIZDAT – đó là nhận xét đầu tiên của tôi khi “chùm thơ của Mở Miệng” gủi đến tòa soạn Gió Văn trong dịp Gió Văn đang chuẩn bị số đặc biệt về thơ. Người nhận trách nhiệm gửi là nhà thơ Lý Ðợi, qua thư liên lạc có ý biểu tỏ quan điểm của nhóm Mở Miệng là “thể nghiệm hết cỡ” và “anti-poetry”.

Làm mới, phá thể, cách tân, cách mạng... tất cả những điều đó khiến tôi nghĩ “chùm thơ của Mở Miệng” đáng được chú ý trên con đường khai phá – vì những lý do:

Mang tính đảng: Nhóm Mở Miệng – như chính họ giới thiệu gồm Lý Ðợi, Bùi Chát, Khúc Duy, Nguyễn Quán định vị danh xưng của mình trong không khí bề bộn của vỉa hè Sài Gòn. Rõ ràng là một tổ chức nhất định, như Bộ Chính trị.

Mang tính nhân dân: Nhóm Mở Miệng sống lang thang ngoài vỉa hè đường phố, không làm việc chính thức cho cơ quan nào, không tham gia hội hè nào.

Mang tính đạo tặc: Nhóm Mở Miệng không ngại ngùng tuyên bố theo chủ nghĩa đạo văn (plagiarism) khi khơi khơi chép nguyên thơ của người khác.

Nhóm Mở Miệng có những chất lượng kể trên, chẳng khác gì Đảng Cộng sản, nhưng lại chịu sự áp chế. Cho nên họ phải chọn con đường samizdat vì “ở trong nước, các nhà xuất bản cũng từ chối những tác phẩm của họ, vì thế họ chọn giải pháp in vi tính rồi photocopy vài chục bản để tặng bạn bè cầm bút có xu hướng cách tân-tiến bộ”.

Cách tân là một vận động tất yếu trong văn học. Khi một phong trào nổi lên, đó là lúc người ta nhận thức lịch sử ở phía trước. Một cú sốc – Stoss, nói như Heidegger.

Nghệ thuật lúc nào chẳng làm mới. Người ta nói thế. Nhưng ai làm? Ðó mới là vấn đề.

Ngay từ đầu thế kỷ XX, thế kỷ chúng ta đã sống, những phong trào thơ mới bùng phát: Dada, Vị lai, Cụ thể, Oulipo (Ouvroir de Littérature Potentielle)... Tiềm năng/Potentiel, tiềm năng tự nguyên ủy như khi Heidegger tìm về nguyên ủy của sáng tạo thơ.

Khi trình làng tuyên ngôn của nhóm Vị lai/Noi Futuristi, Marinetti đưa ra một điển hình:

Esempio di Parole in Libertá
Avanguardie: 20 metri battaglioni-formiche cavalleria-ragni strade-guardi generale-isolotto staffete-cavallette sabbie-rivoluzione obici-tribuni nuvole-graticole fucili-martiri shrapnels-aureole multiplicazione-addizione divisione obici-sottrazione granata-cancellatura grondare colare frana blocchi valanga

Ðiển hình về chữ trong tự do
Tiền phong: 20 thước những tiểu đoàn-kiến kỵ binh-nhện những con đường-nước cạn...

Chủ trương của Vị lai là chuyển động, thơ phá hủy cú pháp, cũng như họa của Duchamp năng động phổ biến – dinamismo universale.

Khởi sự Dada là phá hủy mối quan hệ ngôn ngữ và thực tại. Trong chiều Dada tháng 7 năm 1916, Hugo Ball phát hiện: Mỗi sự vật có từ riêng, nhưng chính từ cũng trở thành sự vật. Cớ sao tôi lại không kiếm ra nó? Cớ sao cây lại không thể gọi là Pluplusch? và là Pluplubasch khi mưa? /Jede Sache hat ihr Wort, aber das Wort ist eine Sache für sich geworden. Warum soll ich es nicht finden? Warum kann der Baum nicht ‘Pluplusch’ heissen? Und ‘Pluplubasch’, wenn es geregnet hat?

Như trong bài thơ:

Karawane
Jolifanto bambla o falli bambla
Großgiga m’pfa habla horem
Egiga goramen
Higo bloiko russula huju
Hollaka hollala
Angolo bung
Blago bung blago
Bung
Bosso fataka
Ü üü ü
Schampa wulla wussa olobo
Hej tatta gorem
Eschige zunbada
Wulubu ssubudu uluwu ssubudu
Tumba ba-umf
Kusa gauma
Ba – umf

Những chữ Dada tự mang ý nghĩa sự vật.

Từ một Sonnet (Thơ 14 câu) của Mallarmé:

Le vierge, le vivace et le bel aujourd’hui
Va-t-il nous déchirer avec un coup d’aile ivre
Ce lac dur oublié que hante sous le givre
Le transparent glacier des vols qui n’ont pas fui!

Un cygne d’autrefois se souvient que c’est lui
Magnifique mais qui sans espoir se délivre
Pour n’avoir pas chanté la région où vivre
Quand du stérile hiver a resplendi l’ennui

Tout son col secouera cette blanche agonie
Par l’espace infligé à l’oiseau qui le nie
Mais non l’horreur du sol où le plumage est pris

Fantôme qu’à ce lieu son pur éclat assigne
Il s’immobilise au songe froid de mépris
Que vêt parmi l’exil inutile le Cygne

Raymond Queneau của Oulipo (Công trường văn chương tiềm năng) đã hài cú hóa thành một bài thơ khác:

Aujoud’hui
Ivre,
le givre
pas fui!

Lui
se délivre...
où vivre?
L’ennui...

Agonie
le nie,
pris,

assigne
mépris
le Cygne

nguyên lý oulipo là chuyển hóa theo ngôn ngữ toán học. Không chỉ ở thơ. Oupeinpo (công trường hội họa tiềm năng) cũng dùng phép hoán vị theo phiến mỏng như Vanarsky áp dụng vào bức họa Grande Odalisque của Ingres: khởi sự 1 cắt làm hai và nửa đôi này hoán vị, cứ như thế những nửa lại cắt thành hai trong tiến trình lập đi lập lại tới lần thứ sáu, nàng phi tần trong 64 phiếm đã quay xung quanh trường kỷ nàng nằm.

Từ Marcelin Pleynet, Denis Roche của Tel Quel ở nửa sau thế kỷ XX đến 99 nhà thơ khắp nơi tập hợp trong Hội thơ quốc tế 1999 trên tạp chí boundery 2 như Ana Hatherly (Bồ đào nha), Gennady Aygi (Chuvash), Dubravka Djuric (Croatia), Amina Said (Tunisie), Catherine Walsh (Ái nhĩ lan), Katalin Molnár, Christophe Tarkos của Póezie Prolétèr với những cấu trúc mới cho thơ vào đầu thế kỷ.

Nhóm Mở Miệng bứt phá trên con đường tiền phong này... chết sống cho trường phái mới, tôi liên tưởng đến chủ nghĩa phi-phi của nhóm nhà thơ trẻ Trung Quốc.

Nên trân trọng giới thiệu cùng người đọc.