Rất buồn cười khi thấy Bùi Kha viện dẫn câu “Tôi tưởng nước Pháp là một nước đạo đức nhất thế giới, nước Pháp có thể cung cấp cho tôi mấy chiến sĩ đi chinh phục toàn cõi Ðông phương, đưa về qui phục Chúa Kitô và nhất là tôi sẽ tìm được các giám mục, cha chúng tôi và thầy chúng tôi trong các giáo đoàn" để chứng minh rằng Alexandre de Rhodes âm mưu rước quân Pháp đi chiếm Việt Nam.

Thực ra, de Rhodes chỉ dùng ngôn ngữ bóng bẩy võ biền rất thường thấy trong giới truyền đạo Thiên chúa. "Chiến sĩ" đây chỉ có nghĩa là nhà truyền giáo. Nếu tra Google thành ngữ "soldiers of Christ", "soldiers of the cross", "soldiers of Jesus" hay những thành ngữ Pháp tương đương, sẽ thấy cả trăm ngàn ví dụ hầu hết là theo nghĩa đó hoặc nghĩa yếu hơn là "tín đồ Thiên chúa giáo". Tương tự, de Rhodes cũng như các giáo sĩ khác hay dùng những từ conquête, bataille, croisade, guerre, armée ... với nghĩa bóng chỉ vào những hoạt động truyền giáo, vì họ coi việc truyền giáo như một trận chiến giữa chính và tà.

Tôi có bản dịch tiếng Anh của Solange Hertz (Newman Press, Westminster, Maryland 1966), đọc chương cuối, nơi chứa câu được trích dịch ở trên, thì thấy rõ ràng là suốt mấy trang đó kể chuyện de Rhodes đi từ xứ này qua xứ kia để tìm người giúp ông truyền đạo. Câu tiếng Anh là "I thought that France, as the most pious kingdom in the world, could furnish me many soldiers for the conquest of all the Orient in order to subject it to Jesus Christ, and especially that I could find there some way of getting bishops for our Fathers and masters in those Churches". Nếu hiểu là "tôi muốn có thêm lính và nhất là giám mục" thì thật vô nghĩa, phải hiểu là "tôi muốn có thêm giáo sĩ và nhất là giám mục" thì mới hợp lý, vì lúc đó ở Việt Nam chưa có giám mục.

Đoạn sau đó nói rằng sau khi sang Pháp kêu gọi, de Rhodes mừng rỡ vì rất nhiều linh mục tình nguyện theo ông đi truyền đạo, và ông tuyển được 20 người. Dĩ nhiên là trong đó không có người lính nào! Nếu quả thật ông qua Pháp để xin một đạo quân viễn chinh hùng hậu mà kết quả chỉ được 20 nhà truyền giáo thì chắc sẽ không mừng rỡ như vậy!