Trong bài ‘‘Alexandre de Rhodes – Đối luận với tác giả Hoàng Hưng’’ (talawas 20.4.2006), ông Bùi Kha trích dẫn tác phẩm của giáo sĩ Alexandre de Rhodes Hành trình và truyền giáo, bản dịch của linh mục Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên, T.P. Hồ Chí Minh, 1994, trang 263:

“Tôi tưởng nước Pháp là một nước đạo đức nhất thế giới, nước Pháp có thể cung cấp cho tôi mấy chiến sĩ chinh phục toàn cõi Đông phương, đưa về qui phục Chúa Kitô và nhất là tôi sễ tìm đựợc các giám mục, cha chúng tôi và thầy chúng tôi trong giáo đoàn. Với ý đó, tôi rời bỏ Rôma ngày 11 tháng 9 năm 1652 sau khi tới hôn chân Đức Giáo hoàng”.

Ông Bùi Kha đã ‘‘quên’’ là dịch giả Hồng Nhuệ đã viết:

“Tôi tưởng nước Pháp là một nước đạo đức nhất thế giới, nước Pháp có thể cung cấp cho tôi mấy chiến sĩ chinh phục toàn cõi Đông phương³⁵…”

với chú thích 35 (trang 289): “Nói chiến sĩ Phúc âm tức các nhà truyền giáo, chứ không phải binh sĩ đi chiếm cứ xâm lăng”.

Chú thích 35 của dịch giả Hồng Nhuệ rất đúng ý nguyên bản của giáo sĩ Alexandre de Rhodes (Les divers voyages et missions du P. Alexandre de Rhodes, Paris, 1653, Troisième Partie, pp. 78-79, photocopie tiếp theo bản dịch):

“I’ay creu que la France estant le plus pieux Royaume du monde me fournirait plusieurs soldats qui aillent à la conquête de tout l’Orient, pour l’assuiettir à Iesus-Christ, et particulièrement j’y trouverois moyen d’avoir des Evesques, qui fussent nos Pères, & nos Maistres en ces Eglises, je suis sorti de Rome à ce dessein le unzième Septembre de l’année mil six cens cinquante deux après avoir baisé les pieds au Pape."

Chữ "soldats" chỉ các giám mục (Evêques) truyền giáo mà Alexandre de Rhodes tới cầu xin với vua Louis XIV tại Paris, "chứ không phải binh sĩ đi chiếm cứ xâm lăng".

Ngoài ra, trong tác phẩm đã dẫn, giáo sĩ Alexandre de Rhodes cũng đã viết (trang 3-4):

"Pour moy, j’avoüe que ie n’ay pas l’esprit, & que ie n’ay iamais le dessein de faire de ces beaux Livres, ny de m’enrichir de ces remarques: toute ma pretention dans mes voyages a esté la gloire de Iesus-Christ, qui est mon Capitaine et le gain des ames qui sont sa conqueste. Ie n’ay voyagé ny pour estre riche, ny pour estre sçavant, ni pour me divertir. Ie n’ay, par la miséricorde de mon Dieu, cherché autres perles que celles que Iesus-Christ fait gloire d’enchasser en son diadème, point d’autre science que celle que saint Paul preschoit apres estre revenu du troisième Ciel, point d’autre divertissement que celuy de donner de la ioie aux Anges pour la conversion de plusieurs pécheurs."

mà linh mục Hồng Nhuệ đã dịch:

"Phần tôi, tôi không có chủ đích và cũng không có ý định soạn sách lý thú như thế, tôi cũng không thu tập những quan sát đặc biệt như thế. Tất cả tham vọng của tôi chỉ làm vinh danh đức Kitô, tướng lãnh của tôi, chỉ là cứu vớt các linh hồn. Tôi không đi chu du thế giới để làm giàu, để thành nhà học giả, để tiêu khiển. Nhờ lòng từ bi Chúa, tôi không kiếm ngọc trai nào khác hơn ngọc trai mà đức Kitô đã hiển hách nạm vào triều thiên của Người. Tôi không tìm trí thức nào ngoài trí thức Phaolô đã giảng sau khi từ tầng trời thứ ba trở về cõi đất. Tôi không có tiêu khiển nào khác ngoài việc làm cho các thiên thần vui mừng vì nhiều tội nhân trở lại."

Mặc dù giáo sĩ Alexandre de Rhodes đã dùng những từ ngữ quân sự (soldats, Capitaine, conquête), chủ đích của ông rõ ràng là truyền giáo để đưa linh hồn của các dân tộc khác đạo ("païens") vào đạo Thiên Chúa (gain des âmes), chứ không dính dáng gì tới việc quân sự xâm lăng lãnh thổ.

"Kể tội" Alexandre de Rhodes và các nhà truyền giáo Gia tô thế kỷ XVII là "những người mở đường cho các đạo quân xâm lăng" thật là một sự sai lầm mù quáng, phủ nhận lịch sử và tôn giáo Âu Châu thời đó.

20.04.2006
Saint Avé, France