Gái thương chồng đương đông buổi chợ; trai thương vợ nắng quái chiều hôm là một câu tục ngữ đầy ý vị. Vậy mà mãi tới giờ giới khảo cứu ở ta vẫn chưa nhất trí được với nhau về cái nghĩa đích thực của câu. Tại sao lại xảy ra tình trạng đó? Và làm thế nào để trả lời thoả đáng cho câu hỏi: người xưa muốn nhắn nhủ gì với con cháu qua câu tục ngữ trên?

Truớc khi trả lời mấy câu hỏi này, có lẽ chúng ta nên cùng nhau đọc lại lời diễn giải hay được nhắc nhở nhất và cũng hay được dùng làm chỗ dựa nhất trong giới khảo cứu: lời diễn giải của sách Kể chuyện thành ngữ tục ngữ ^[1] . Theo sách này thì người xưa muốn nhắn nhủ với con cháu ba điều sau đây:

1. "phản ánh sự chênh lệch, bất bình đẳng trong quan hệ yêu thương vợ chồng. Tình cảm người phụ nữ bao giờ cũng đậm đà, đầy đặn, mặn mà như buổi chợ đương đông, bởi ngoài lí do giới tính ra, người phụ nữ còn chịu sự ràng buộc của tam tòng tứ đức. Ngược lại, tình thương yêu của người con trai đối với vợ thường nhạt nhẽo, thoáng qua, ví như nắng quái chiều hôm le lói một lát rồi tắt ngấm khi mặt trời lặn;
   
   
2. phản ánh mức độ khác nhau trong tình yêu vợ chồng. Người con gái luôn luôn thương yêu chồng bằng tình yêu đậm đà, mặn mà, đầy đặn khác nào đương đông buổi chợ. Còn tình cảm của người con trai chỉ đôi lúc nhưng mãnh liệt như cái nắng quái chiều hôm vậy. Nắng quái chiều hôm tuy ngắn ngủi nhưng sức nóng, sức cháy bỏng của ánh nắng xiên khoai này thật là ghê gớm;
   
   
3. nói về tính chất biểu hiện tình thương vợ chồng. Khi đã thương yêu chồng, tình cảm của người con gái được thể hiện ra bằng sự hoạt bát, vui nhộn như đương đông buổi chợ. Và người chồng chẳng khó khăn gì trong việc tìm hiểu tình cảm của vợ đối với mình. Ngược lại, chàng trai thâm trầm hơn trong tình yêu. Thậm chí, có khi tình yêu thương của chàng được thể hiện cả bằng sự cáu gắt, khắt khe, nghiệt ngã như nắng quái chiều hôm".
   

Tiếc thay, lời diễn giải này không được nhiều người đồng tình lắm vì họ cho rằng các tác giả đã để lộ hai điểm hết sức nên tránh khi diễn giải các đơn vị tục ngữ.

Thứ nhất, các tác giả quá thiên về miêu tả, một điều hết sức xa lạ đối với tục ngữ, trong khi đó thì tục ngữ vốn chỉ thích đưa ra những nhận định súc tích ^[2] hoặc những lời khuyên nhủ cô đọng ^[3] mà thôi!

Thứ hai, các tác giả đã nhầm khi coi câu tục ngữ này như một câu so sánh (tức Gái thương chồng như đương đông buổi chợ; trai thương vợ như nắng quái chiều hôm, mặc dù trong câu chẳng hề có một từ như nào và cũng chẳng hề có một dấu hiệu hình thức nào đòi hỏi phải diễn giải như thế cả.

Lối diễn giải nhầm lẫn đó, đến lượt mình, còn đẩy người diễn giải tới chỗ phải mắc thêm một sơ suất nữa: buộc họ phải xử lí đương đông buổi chợ và nắng quái chiều hôm như là bổ ngữ chỉ phương thức / bổ ngữ chỉ mức độ cho vị từ THƯƠNG. Vì đã lỡ xử lí thế rồi, nên họ đành phải gán cho tám từ ấy những ý nghĩa mà mấy từ này vốn không có (xin xem những phần in đậm trong lời diễn giải đã dẫn) và cũng không thể có trong những ngôn cảnh khác.

Sự khiên cưỡng lộ liễu ấy như thầm nhắc chúng ta: chớ có đi tiếp trên con đường các tác giả ấy đã đi, và nên coi câu tục ngữ đang xét như là câu tỉnh lược, một dạng câu còn thông dụng hơn câu so sánh gấp hàng chục lần ^[4] .

Nếu xử lí như thế câu có thể được viết lại như sau: "Gái thương chồng [thì phải ứng xử ra sao để bày tỏ được lòng mình ngay cả lúc] đương đông buổi chợ; trai thương vợ [thì phải ứng xử ra sao để bày tỏ được lòng mình ngay cả lúc] nắng quái chiều hôm" (trong đó phần đặt giữa ngoặc vuông là phần đã được dân gian lược bớt đi khi sáng tác nên câu tục ngữ nêu trên).

Ðến lúc này thì việc cần làm chỉ còn là đi tìm những biểu thức ngôn từ súc tích nhưng có thể diễn đạt thoả đáng cho những phần bị tỉnh lược ấy. Và vì đề tài mà câu tục ngữ đề cập là "tình thương yêu vợ chồng" nên biểu thức thích hợp hơn cả có lẽ là: NÊN HẾT LÒNG CHIỀU CHỒNG / NÊN HẾT LÒNG CHIỀU VỢ.

Bây giờ, ta hãy điền hai biểu thức ấy vào những phần đã tỉnh lược rồi kiểm định xem câu có bị "thương tổn" không.

Kết quả thu được khá khả quan: "Hễ thương chồng thì người vợ nào cũng NÊN HẾT LÒNG CHIỀU CHỒNG ngay cả lúc đang bị công việc buôn bán cuốn hút; hễ thương vợ thì người chồng nào cũng NÊN HẾT LÒNG CHIỀU VỢ ngay cả khi đang phải khổ sở với cái nóng quái ác lúc xế chiều".

Ðó, theo thiển ý, chắc hẳn là điều mà người xưa muốn nhắn nhủ với con cháu mai sau. Nói khác đi, ông cha chúng ta muốn khuyên chúng ta rằng: ÐÃ YÊU NHAU THỰC LÒNG THÌ HÃY HẾT LÒNG VÌ NHAU NGAY CẢ TRONG NHỮNG TÌNH HUỐNG BẤT LỢI NHẤT (để bày tỏ hết tấm lòng yêu thương đích thực ấy).

© 2006 talawas

---

^[1]Ðây là công trình do GS Hoàng Văn Hành cùng các cộng sự biên soạn và cho ra đời ngay từ năm 1988; sau đó, được in đi in lại tới ba lần nên dù có phải ưu tiên cho nó thì âu cũng là chuyện tự nhiên.
^[2]Như Chim gà, cá lệch; Chó treo, mèo đậy; Vàng gió, đỏ mưa; Nhà gỗ xoan, quan ông nghè, v.v và v.v..
^[3]Như Chị ngã em nâng; Yêu trẻ trẻ đến nhà, kính già già để tuổi cho; Ăn cây nào rào cây ấy, v.v. và v.v..
^[4]Chẳng hạn, như: Chim, thu, nhụ, đé; Cao táp, rạp mưa; Chó treo, mèo đậy; Cha gậy tre, mẹ gậy vông; Bí phân trâu, bầu phân lợn; Chiêm hơn chiêm sít, mùa ít mùa nở; Cát liền tay, thịt chầy ngày; Nhất vợ, nhì trời; Vợ đàn bà, nhà hướng nam; v.v. và v.v.