© www.talawas.org     |     về trang chính
tìm
 
(dùng Unicode hoặc không dấu)
tác giả:
A B C D Đ E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Ý Z
Văn họcVăn học Việt Nam
6.4.2004
Nguyễn Hoàng Sơn
Thì ta nói thật với nhau
Hoàng Xuân Tuyền thực hiện
 
PV: Thưa anh Nguyễn Hoàng Sơn, đáp ứng nhu cầu của độc giả, Văn Nghệ Trẻ xin phỏng vấn anh đôi điều, rất mong anh trả lời giúp, trả lời rất thật (dù sắp tới ngày "cá tháng Tư") về một hiện tượng đang được làng văn chú ý - bài viết của Nguyễn Huy Thiệp trên tạp chí Ngày Nay?

Nhà thơ Nguyễn Hoàng Sơn (NHS): Ngày gì thì trong chuyện này ta cũng nên nói thật với nhau. Trong cuốn Tranh luận văn học (2000) của tôi, văn Nguyễn Huy Thiệp là văn mà tôi khen. Cuộc biến đổi văn học cuối thế kỉ trước, nếu nói không có Nguyễn Huy Thiệp là không có gì thì hơi quá. Nhưng, có thể nói: cuộc biến đổi văn học đó được khởi đầu bằng Nguyễn Minh Châu và kết thúc khá ngoạn mục với Nguyễn Huy Thiệp. Trong bài viết của mình vừa đăng trên báo Văn Nghệ số 13 (bài Có thật đa số các nhà văn Việt Nam đều vô học, các nhà thơ đều lưu manh- hay là "hội chứng chửi có thưởng" thời nay? -PV) anh Trần Mạnh Hảo có nói - hơi khe khắt, nhưng mà đúng - rằng: Nguyễn Huy Thiệp có khoảng "gần mười cái truyện ngắn xuất sắc". Một nhà văn có được một cái truyện hay đã là quý rồi, đằng này có được gần "mười cái"! Đánh giá thế là thỏa đáng chứ gì? Nguyễn Huy Thiệp, trong khoảng 10 năm, từ 1987 đến gần năm 2000 là một hiện tượng trong đời sống văn học nước ta. Nhưng mà, phải nói thẳng thế này: cuối những năm 90 thì văn Nguyễn Huy Thiệp đã đuối lắm rồi. Tôi còn nhớ có lần, vào dịp cuối năm, qua một biên tập viên, Nguyễn Huy Thiệp có gửi cho báo chúng tôi [1] một cái truyện ngắn tên là Chuyện ông Móng. Cái truyện này có ấn tượng, độc đáo, đúng chất của Nguyễn Huy Thiệp nó tục tĩu. Trong chừng mực nào đó, cái sự tục tĩu ấy có thể chấp nhận được. Cũng như đời sống: đời sống nó có cả những phần tục tĩu của nó. Nguyễn Huy Thiệp ăn khách ở cái đoạn này. Vậy là Ban biên tập quyết định đăng số thường, số cuối năm, nhưng trả nhuận bút như số tết. Mình nhớ năm ấy nhuận bút trả cho truyện ngắn này đâu như là một triệu đồng, bây giờ thế là cao. Sau đó Nguyễn Huy Thiệp liền chuyển cho chúng tôi ba bốn cái truyện ngắn nữa, trong đó có truyện Thổ cẩm, truyện Chú Hoạt tôi… Gửi liền ba bốn cái. Mình đọc, đọc hết và … gửi trả lại cho Nguyễn Huy Thiệp. Trả hết. Bởi vì: những cái truyện này không có gì mới mẻ. Mà lại …mô phỏng quá nhiều. Nguyễn Huy Thiệp có sự nhai lại của người khác! Có lẽ là vì lý do mưu sinh hoặc là vì lí do gì đó. Văn Nguyễn Huy Thiệp viết khéo, có nghề, lại mang đậm dấu ấn cá nhân… cho nên dù nó nhạt, nhưng vẫn đọc được - nếu như chỉ đọc một cái. Nhưng mà với người đọc khe khắt, thì cái truyện nhai lại thường gây phản cảm.

PV: Thưa anh, trước giờ vẫn có không ít những ý kiến tương tự về văn Nguyễn Huy Thiệp. Ý kiến chính thức và cả những câu chuyện bên lề… Trong trường hợp này, liệu có sự nhầm lẫn nào chăng?

NHS: Truyện Thổ cẩm đã đăng trên một tờ báo ngành. Không phải vì truyện đã in báo rồi mà chúng tôi không in. Cái gốc của nó là: truyện ấy "cầm nhầm" tư tưởng, lấy hình tượng văn học của người ta. Chỉ có cái bối cảnh là Việt Nam thôi. Thổ cẩm của Nguyễn Huy Thiệp mô phỏng cái truyện Một đứa con của Mô-pát-xăng. Chuyện rằng; có một ông nghị, đi đến một vùng quê, thấy một cái thằng dị dạng, chuyên đi làm những công việc bẩn thỉu. Ông này mới nhớ lại, cái thời còn trẻ, đã cưỡng hiếp một cô hầu phòng ở đây. Cô ta đẻ ra cái thằng này… Thổ cẩm của Nguyễn Huy Thiệp na ná như thế. Truyện thứ hai là truyện Chú Hoạt tôi. Nguyễn Huy Thiệp rất tâm đắc với Mô-pát-xăng, có lẽ thế? Nguyến Huy Thiệp giấu, không nói cái gốc mà mình ảnh hưởng. Nhưng mà tôi nhận thấy trong cái vốn đọc không lấy gì làm nhiều lắm của
Nguyễn Huy Thiệp thì có phần Mô-pát-xăng để lại dấu ấn. Tôi nói thế là vì tôi cũng đã đọc nhiều của ông. Tôi đọc và nhận ra ngay Chú Hoạt tôi của Nguyễn Huy Thiệp có… họ hàng với Chú Giuyn tôi của Mô-pát-xăng. Một gia đình trung lưu, có một ông chú phiêu bạt. Nhận được thư thì tưởng là ông ấy giầu có lắm. Đến khi đi chơi cùng với anh con rể tương lai thì gặp trên tàu thủy một lão rất nghèo hèn, làm cái nghề bán sò huyết. Chú Giuyn đấy! Truyện Chú Hoạt tôi của Nguyễn Huy Thiệp cũng đại khái như thế. Vì thế tôi mới gửi trả lại bản thảo, kèm theo một lời nhắn: "Em cứ nói thẳng với anh Thiệp rằng không phải ai cũng ít đọc như Nguyễn Huy Thiệp". Mấy cái truyện này sau rồi cũng thấy đăng ở báo này, báo khác. Nguyễn Huy Thiệp có cái tính vơ vào của người ta như thế. Không phải vì ghét anh mà tôi nói thế. Tôi quý cái tài năng của Nguyễn Huy Thiệp, nhưng cũng biết anh tài đến đâu.

PV: Vậy là, thưa anh, cái chuyện Nguyễn Huy Thiệp viết trên tạp chí Ngày Nay rằng nhà văn ta phần lớn "vô học", "thậm chí lưu manh" v.v… có khi là tự vấn, tự họa chân dung mình?!

NHS: (cười) Tôi để ý trong cuộc sống có hiện tượng này: những anh "bất lực" ngồi đâu cũng nói chuyện sex; kẻ xuất thân hạ tiện thì suốt ngày khoe mình con ông cháu cha… Cái ngày Nguyễn Huy Thiệp mới nổi, đang rất nổi tiếng thì đã nói có người viết hẳn trên báo rằng Nguyễn Huy Thiệp là "cốt chuyện Tây, hành văn Tầu". Nói thế không phải là không có lý do đâu. "Chút thoáng Xuân Hương" của Nguyễn Huy Thiệp là biến tấu từ Nước mắt chim cu của Sucsin đấy chứ! Cái truyện Dòng máu [2] của Nguyễn Huy Thiệp có những đoạn nguyên xi như trong Kim Bình Mai, ví dụ như cái đoạn xem tướng, Thiều Hoa đứng dậy đi đi lại lại… Dư luận rất tinh. Nhưng mà tôi vẫn nghĩ rằng: người ta có quyền vay mượn, và phải nhìn thấy cái phần ưu điểm là chính. Tôi là người ủng hộ những truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp. Nhưng mà tôi cũng biết rằng dư luận có lý chứ không phải không. Rõ ràng là Nguyễn Huy Thiệp có vay mượn, mà không phải vay mượn đã khéo lắm đâu! Người đọc còn nhận ra ngay được, là không khéo. Vay mượn, thì cũng ối người vay mượn. Nhưng Nguyễn Huy Thiệp, cho đến hôm nay, điểm lại thì ra vay mượn hơi nhiều. Tôi cũng không coi chuyện này là cái nghề gì ghê gớm cả, sở dĩ nhắc lại để thấy rằng Nguyễn Huy Thiệp, trong bản chất, có cái tính vơ vào của thiên hạ như thế. Nhắc lại thể để nói tiếp cái chuyện hôm nay… Đó là ý thứ nhất.

PV: Thứ hai là…?

NHS: - Nguyễn Huy Thiệp là người thích phát ngôn, hay lộng ngôn. Tôi cũng kể lại một chuyện thật: một lần Nguyễn Huy Thiệp cùng đi với Nguyễn Hồng Hưng đến tòa soạn chúng tôi ở Hồ Xuân Hương. Nguyễn Huy Thiệp lúc đó rất đắc ý vì vừa in cái bài tên là Ai lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn nhà văn. Tôi cũng biết rằng bài này được một số nhà văn trẻ hoặc không còn trẻ nữa nắc nỏm. Thì Thiệp đương mốt mà lại. Hôm ấy Nguyễn Huy Thiệp có nhắc đến cái bài ấy. Tôi lắc đầu bảo: "Anh cứ viết truyện đi. Truyện anh viết tôi thấy hay lắm. Trong đó có cái truyện Không có vua, theo tôi có thể là kiệt tác. Nhưng mà… anh không nên viết lý sự. Tôi nói với Nguyễn Huy Thiệp như vậy. Nguyễn Huy Thiệp không nên viết lý, bởi vì lý sự của Nguyễn Huy Thiệp nó đầy rẫy sự chủ quan, đầy rẫy vay mượn, đầy rẫy những lỗ hổng kiến thức. Những gì Nguyễn Huy Thiệp viết cho thấy anh đọc không nhiều, mặc dù có "ăn lãi" ở cái sự đọc của mình, như trên tôi đã nói. Cho nên khi chuyển sang lập ngôn về các vấn đề như chức năng, vai trò của nhà văn thì ý tưởng của Nguyễn Huy Thiệp nghèo nàn vô cùng. Vừa nghèo nàn, vừa cực đoan. Nghe chối lắm. Không thuyết phục được người ta. Nguyễn Huy Thiệp nói người khác "vô học", nhưng thực ra vốn văn hóa của anh lại rất vừa phải. Đọc ít, hiểu biết ít, mà thích nói, thích lập ngôn, lập thuyết, thích chăn dắt đệ tử là Nguyễn Huy Thiệp. Cái bài Trò chuyện với hoa thủy tiên… in trên tạp chí Ngày Nay vừa rồi nó thể hiện đúng cái chất Nguyễn Huy Thiệp: kiến văn hạn hẹp, suy tưởng chẳng lấy gì làm sâu sắc nhưng mà thích nói ngược, ngôn ngữ buông tuồng. Trần Đăng Khoa khái quát rất đúng: Nguyễn Huy Thiệp chỉ có mỗi võ nói ngược để gây sự chú ý, ở trong nước đã vậy mà ra nước ngoài cũng thế. Bài viết ấy làm cho nhiều người đọc bị sốc.

PV: Trong truyền thống văn hóa của dân tộc ta (mà không chỉ riêng dân tộc ta), nhà văn luôn có một vị trí xứng đáng, luôn được quý trọng, được tôn vinh. Nhiều độc giả đã rất bất ngờ về những điều Nguyễn Huy Thiệp viết trên Ngày Nay về nhà văn, làng văn ta…

NHS: Trong tiếng Việt, có danh từ "làng văn". Thời Nho học còn thịnh, các cụ thường nhắc đến "Nho lâm" - làng nho với hàm ý kính trọng, kiêu hãnh. Trong một làng, dù là làng văn, nó cũng có những luật lệ của nó, có "hương ước" của nó. Không phải bạ ai cũng mang ra mà chửi được. Trong làng, làng nào cũng thế, cũng có đôi ba anh Chí Phèo, có vài thằng cha vua sừng vua sẹo. Nhưng mà những anh chàng này vốn không bao giờ tồn tại được một cách ngang nhiên. Khắc có trương tuần, khắc có lý trưởng hoặc một ai đó vả cho mấy cái. Làng văn của chúng ta có chưa đến 1000 người, dân số đúng là cỡ một cái làng nhỏ thật. Có làng văn, còn có làng báo nữa. Làng văn, làng báo có luật lệ của nó. Có cái luật lệ bằng văn bản, như Luật Báo chí, Luật xuất bản, nhưng mà còn những luật lệ "bất thành văn", những quy ước ngầm hiểu với nhau. Những quy ước không thành văn nhiều khi còn quan trọng hơn luật thành văn. Những quy ước thiêng liêng ấy, chỉ có những anh vô sư vô sách, ba lăng nhăng, vô xỉ đến mức độ nào mới dám bước qua. Việc làm ấy khác nào việc anh xúc phạm đến bàn thờ tổ tiên, anh "bậy" ra cửa đình. Những chuyện ấy là không được! Trong làng văn ta, Nguyễn Huy Thiệp là một người bước qua cửa như thế? Anh Trần Mạnh Hảo viết thế là đúng. Và như thế mới thật đáng buồn.

PV: Thưa anh, nhiều bạn đọc trẻ cũng đặt vấn đề rằng vì sao Nguyễn Huy Thiệp lại có thể viết như vậy về nghề văn, làng văn?

NHS: Trong phần đầu bài viết đã đăng trên báo Văn Nghệ, anh Trần Mạnh Hảo đã đặt vấn đề động cơ của Nguyễn Huy Thiệp khi viết Trò chuyện với hoa thủy tiên... "Chửi có thưởng" - anh Hảo lý giải như vậy và cho rằng Nguyễn Huy Thiệp viết thế là để trục lợi. Chắc Trần Mạnh Hảo đã kết nối những "cơn chửi" của Nguyễn Huy Thiệp và "phần thưởng" anh ta nhận được để đi đến nhận định ấy? Nhưng mà, tôi thấy cần phải nói thêm thế này: chửi bới cũng phải có quá trình. Người tử tế, luôn luôn tử tế thì không thể bỗng dưng lại trở chứng… nói bậy một cách ngoa ngoắt. Như trên tôi đã nói về cái tính cách, về kiến văn của Nguyễn Huy Thiệp … Động cơ hiện thời thì nó có lắm chuyện lắm. Động cơ đầu tiên của Nguyễn Huy Thiệp , như tôi nhận thấy, là chống lại sự quên lãng. Nguyễn Huy Thiệp là người rất sợ sự quên lãng - qua chuyện này có thể khẳng định như thế. Bởi vì thế này này: năm, bảy năm nay Nguyễn Huy Thiệp không viết được cái gì có thể để lại ấn tượng cho bạn đọc. Nguyễn Huy Thiệp đã bị cuộc sống vượt qua. Phải khẳng định như thế. Tôi nói thế không phải là chê Nguyễn Huy Thiệp, bởi vì tài anh thế thì anh chỉ được đến thế thôi. Được đến thế là nhiều rồi, là lãi rồi. Nguyễn Huy Thiệp bị đè nặng bởi mặc cảm cuộc sống văn đàn đã vượt qua mình. Sáng tác thì khó, đổi mới được mình còn khó hơn nữa. Con người ta, vào những trường hợp như thế thì nên bình tĩnh chịu đựng, tích lũy, để đến một giai đoạn nào đó thì có thể biến chuyển được. Nguyễn Huy Thiệp là người không bình tĩnh lắm và có máu làm ăn. Anh ta chẳng đã nhảy sang thương trường, bán hàng cơm đó sao. (cười). Ngày xưa Phạm Xuân Nguyên có làm cái quyển gọi là Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp. Gặp Phạm Xuân Nguyên, tôi có nói đùa: "Việc gì anh phải đi tìm. Đang ngồi bên Gia Lâm bán hàng cơm đấy"! (cười). Lại nữa, Nguyễn Huy Thiệp là người rất khao khát danh tiếng và rất sợ sự quên lãng. Cái đó cũng chính đáng thôi. Chống lại sự quên lãng thì cần xuất bản tiếp những tác phẩm gây dư luận. Nhưng mà hình như cái cuộc buôn bán Tuổi hai mươi yêu dấu của Nguyễn Huy Thiệp không thành công cho lắm. Không thành công lắm, có khi cũng bởi tiếp thị ghê quá. Nguyễn Huy Thiệp tuổi thì đã già, trên năm mươi thì cũng có thể gọi là già rồi, nhưng mà phương pháp thì lại trẻ. Tiếp thị tên tuổi ghê quá. Đấy mới là chuyện người bán.

PV: Còn người mua, thưa anh?

NHS: Cái điều này cũng phải nói rõ: tờ tạp chí Ngày Nay mới ra. Những tờ báo sinh sau, đẻ muộn thì thường là phải tìm mọi cách để giành giật thị phần. Động cơ của họ là như vậy. Trong kinh tế thị trường thì điều đó cũng chính đáng thôi. Nhưng mà trong trường hợp này lại giành giật thị trường bằng cách in bài chửi đổng. Chửi đổng thì hẳn là gây sự chú ý rồi. Thuận mua, vừa bán, nên có Trò chuyện với hoa thủy tiên… của Nguyễn Huy Thiệp do Ngày Nay in thôi. Làm thế, vừa có tiền, lại vừa gây được dư luận.

PV: Đó là về động cơ gần, động cơ xa… Vậy còn ý kiến đánh giá của anh về hiện tượng này?

NHS: Tôi cho rằng hiện tượng này là không lành mạnh. Chửi bới để có danh là hạ sách. Trong làng văn, nếu như so với các bậc tiền bối thì hành động đó thật đáng xấu hổ. Các nhà văn lớp trước, cũng có người tính cách thế này, thế khác… nhưng mà với văn chương, với đồng nghiệp thì các cụ rất trân trọng, cẩn trọng. Ví như cụ Tô Hoài, quá bát tuần rồi mà vẫn viết hết sách nọ đến sách kia, tồn tại bằng tác phẩm. Hay như cụ Nguyễn Huy Tưởng, tài năng thì tài năng rồi, xuất hiện với những Đêm hội Long Trì, Vũ Như Tô trong những năm còn rất trẻ… Lại tham gia cách mạng từ thời còn bóng tối… Mà nhiều khi còn chưa được hiểu đúng, chưa được đánh giá đúng. Nhưng cho đến lúc mất (1960) cụ ấy có nổi đóa lên hoặc chửi bới ai đâu? Người ta có nhiều lý do để mà sống bất cần đời. Nhưng tôi thấy các cụ không ứng xử như thế. Làng văn ta cũng còn nhiều chuyện tương tự, nhưng tôi không thấy ai ngồi xổm trên dư luận, mua danh một cách vội vàng, một cách chộp giựt như trường hợp chúng ta đang bàn đây.

PV: Xin cảm ơn anh đã dành thì giờ trả lời cho những câu hỏi của độc giả Văn Nghệ Trẻ!


[1]Chú thích của talawas: Nguyễn Hoàng Sơn phụ trách báo Tiền Phong Chủ Nhật.
[2]Chú thích của talawas: Tên chính xác của truyện ngắn này là Giọt máu, chúng tôi không sửa lại, vì đây là bản đã in trên báo Văn Nghệ Trẻ.
Nguồn: Báo Văn Nghệ Trẻ 4.4.2003