Phụ lục

Lời dẫn: Ðể bạn đọc và bạn nghiên cứu đủ tài liệu tìm hiểu, bên cạnh sưu tập các bài báo trên, người sưu tầm in thêm sau đây tập thơ Việt Bắc theo văn bản 2 lần in thành sách riêng đầu tiên: bản in thứ nhất xong ngày 8.12.1954 và bản in thứ hai, xong ngày 15.4.1955. (NST)


Tố Hữu

Việt Bắc - tập thơ
[Cùng một tác giả: Thơ (Hội Văn hóa Cứu quốc Việt Nam xuất bản 1946)]

Nhân dân là bể
Văn nghệ là thuyền
Thuyền xô sóng dậy
Sóng đẩy thuyền lên

Thuyền ra khơi xa
Gió căng buồm rộng
Buồm là Lao động
Gió là Ðảng ta


Cá nước

Tôi ở Vĩnh Yên lên
Anh trên Sơn Cốt xuống
Gặp nhau lưng đèo Nhe
Bóng tre trùm mát rượi

Anh là Vệ quốc quân
Tôi là người cán bộ
Hai đứa mỏi nhừ chân
Nghỉ hơi ngồi một chỗ

Gặp nhau mới lần đầu
Họ tên nào có biết
Anh người đâu, tôi đâu
Gần nhau là thân thiết.

Một thoáng lặng nhìn nhau
Mắt đã tìm hỏi chuyện
Ðôi bộ áo quần nâu
Ðã âm thầm thương mến

Giọt giọt mồ hôi rơi
Trên má anh vàng nghệ
Anh Vệ quốc quân ơi
Sao mà yêu anh thế!

Tôi nhích lại gần anh
Người bạn đường anh dũng
Anh chiến sĩ hiền lành
Tì tay trên mũi súng

Anh kể chuyện tôi nghe
Trận chợ Ðồn chợ Rã
Ta đánh giặc chạy re
Hai đứa cười ha hả

Rồi Bông Lau, Ỷ La
Ba trăm thằng tan xác
Cành cây móc thịt da
Thối inh rừng Việt Bắc

Tàu giặc đắm sông Lô
Tha hồ mà uống nước
Máu tanh đến bây giờ
Chưa tan mùi bữa trước

Mồm anh nở rất tươi
Mặt anh vàng thắm lại
Cánh đồng quê tháng mười
Thơm nức mùa gặt hái

Xa xôi đầu xóm tre xanh
Có bà ru cháu nằm khoanh lòng già:
Cháu ơi cháu lớn với bà
Bố mày đi đánh giặc xa chưa về
Cháu ngoan cháu ngủ đi nhe
Mẹ mày ra chợ bán chè bán rau
Bố đi đánh giặc còn lâu
Mẹ mày cày cấy ruộng sâu tối ngày

Anh có nghe thấy không
Ơi người anh Vệ quốc?

Chắc có lúc lòng anh
Nhớ nhà anh nhớ lắm
Ơi người bạn hiền lành
Mắt nhìn xa đăm đắm
Trưa nay trên đèo cao
Ta say sưa vài phút
Chia nhau điếu thuốc lào
Nào anh hút tôi hút

Rồi lát nữa chia đôi
Anh về xuôi tôi ngược
Lòng anh và lòng tôi
Mang nặng tình cá nước
1947


Phá đường

Rét Thái Nguyên rét về Yên Thế
Gió qua rừng Ðèo Khế gió sang

Em là con gái Bắc Giang
Rét thì mặc rét, nước làng em lo
Nhà em phơi lúa chưa khô
Ngô chửa vào bồ, sắn thái chưa xong
Nhà em con bế con bồng
Em cũng theo chồng đi phá đường quan
Con ơi con ngủ cho ngoan
Sang canh trăng lặn buổi tan mẹ về

Trên đồi quê
Trăng non mới hé
Ðường thì dài, hố xẻ chưa sâu
Chưa sâu thì cuốc cho sâu
Có anh có chị cùng nhau ta đào
Hì hà hì hục
Lục cục lào cào
Anh cuốc em cuốc
Ðá lở đất nhào
Nào anh bên trai
Nào em bên nữ
Ta thi nhau thử
Ai nào hơn ai!

Anh tài thì em cũng tài
Ðường dài ta xẻ, sức dai ngại gì
Ðường đi ngoắt ngoéo chữ chi
Hố ngang hố dọc chữ i chữ tờ
Thằng Tây mà cứ vẩn vơ
Có hố này chờ chôn sống mày đây
Ớ anh ớ chị nhanh tay
Nhanh tay ta cuốc, chôn thây quân thù

Ðêm nay gió rét trăng lu
Rộn nghe tiếng cuốc chiến khu phá đường...
1948


Bà mẹ Việt Bắc

Ðêm nay trên sàn
Bập bùng ngọn lửa
Mé kề nguồn cơn
Chuyện nhà chuyện cửa:

Con mé có ba
Trai hai gái một
Gái gả chồng xa
Trai còn đứa rốt

Thằng hai ngày trước
Trồn vào chiến khu
Nó đi cứu nước
Làm lính cụ Hồ.

Một hôm lính lệ
Theo thằng quan Châu
Ðến nhà hoạnh họe
Con mày đi đâu?

Tôi sợ khiếp quá
Lạnh chân lạnh tay
Ðứng trơ như đá
Hồn bay vía bay

Ông Ké lắc đầu
Một hai không biết
Nó đỏ mũi trâu
"Nói không, ông giết!"

Nó giật mái tranh
Nó tìm lục khắp
Lấc láo nhìn quanh
Như thằng ăn cắp

Nó tung đĩa bát
Nó đập héc vài ^[1]
Nó gầm nó quát
Ðá đít tạt tai

Suốt ngày nó phá
Nó chẳng thấy gì
Nó trói thằng cả
Lôi ông Ké đi

Nó khảo nó tra
Bố con nhừ tử
Rồi tha ông già
Còn con nó giữ

Nó nộp cho Tây
Ðày đâu không biết
Biền biệt lâu ngày
Nghe đồn nó chết

Nó lành như đất
Tội nghiệp con tôi
Tây nó giết mất
Con ơi, con ơi!

Phên nan gió lọt lạnh lùng
Ngọn lửa bập bùng mé khóc rưng rưng
Nghẹn ngào chuyện cũ nửa chừng

Từ đó ở nhà
Gieo neo túng quá
Hai ông bà già
Vợ thằng con cả

Rồi ông Ké mất
Nhà lại còn hai
Mẹ con quần quật
Kiếm ăn qua ngày

Bữa đói bữa no
Chạy quanh chẳng đủ
Ngày đôi bát ngô
Lên rừng đào củ

Tưởng rồi chết tất
Biết đâu có ngày
Trời còn có mắt
Cụ Hồ về ngay

Cụ Hồ ra lệnh
Ðuổi Nhật đuổi Tây
Cụ Hồ cho đánh
Lấy hết châu này.

Thằng Châu con chó
Cúp đuôi chạy dài
Mả bố nhà nó
Nịnh Tây hết thời

Ôi trời sướng quá
Dân kéo về Châu
Rầm rập hể hả
Mổ bò mổ trâu

Cờ treo đỏ chói
Trên nóc trên cây
Pí lè ^[2] inh ỏi
Suốt đêm suốt ngày

Cụ Hồ mở nước
Chia thóc cho dân
Tôi cũng lĩnh được
Tôi cũng có phần

Rồi ba tháng sau
Thằng hai ngày trước
Chẳng biết ở đâu
Chạy về bất chợt

Thoạt trông thấy nó
Tôi chẳng biết ai
Nó cao hơn bố
Tôi chỉ bằng vai

Bộ nó rõ oai
Vai thì đeo súng
Ngực tréo hai quai
Áo thì thắt bụng

Ðầu nó đội mũ
Có cái sao vàng
Trước nó lam lũ
Bây giờ thấy sang

Tôi ôm lấy nó
Tôi kể trước sau
Nỗi nhà mất bố
Nỗi anh chết tù

Mắt nó đỏ nọc
Nó cầm tay tôi:
Mé ơi đừng khóc
Nước Ðộc lập rồi!

Tôi bảo con tôi:
Mày đi tao nhớ
Tuổi đã lớn rồi
Liệu mà cưới vợ

Nó chỉ cười khì
Vợ con gì gấp!
Con còn phải đi
Giữ gìn Ðộc lập!

Ở chơi ít bữa
Nó hát cả ngày
Dọn nhà sửa cửa
Xới vườn luôn tay

Rồi nó xung phong
Vào Nam đánh giặc
Bao giờ giặc xong
Lại về Việt Bắc!

Tôi bảo: mày đi
Mày lo cho khỏe
Ðừng nghĩ lo gì
Ở nhà có mé...

Từ ấy đến nay
Ngày đêm tôi khấn
Tôi mong có ngày
Nó về, thắng trận...


Giữa thành phố trụi

Ðến làm chi đây? Ta đã biết
Ðô thành ta phá hết, lâu rồi!

Tìm chi đây giữa đống gạch vôi
Hoang tàn đổ nát?
Ta đi trên đường đá rát
Ðông lạnh ghê người
Chiếc lá vèo rơi xuống cỏ
Tường xiêu loét đỏ
Mái gãy sườn đen
Mảng buồng son kính vỡ rêu lên
Ô cửa mắt tròn thăm thẳm
Ai lên tiền tuyến đường muôn dặm?

Lại ngồi dưới gốc di lăng
ở đây còn có ai chăng với mình?
- Có!
- Ai nói đó?
A! các anh chiến lũy!
Sắt gỗ giăng thành
Cả các anh
Những di lăng, sấu, gạo
Không tiếc lá cành xanh
Vật ngang đường cản giặc
Các anh nữa, những dòng chữ sắc
- Thân cây tảng đá góc phòng -
Phá tan tấn công Mùa Ðông của Pháp
Bằng than bằng gạch bằng sơn
Nét muôn tay hằn vạn đại căm hờn.

Ta lại bước đi trên đường đá rát
Gõ gót vui nghe tiếng hát
Của mỗi hòn gạch nát mỗi cành khô:
Ngày mai về lại Thủ đô
Ngày mai sống lại từng mô đất này,
Ngày mai xanh lại từng cây
Ngày mai lại đẹp hơn rày hơn xưa,
Mùa đông dài lạnh sẽ qua
Phố ta lại dựng, nhà ta lại về,
Bàn tay đã nắm lời thề
Ra đi quyết phá, ngày về sẽ xây
Từ trong đổ nát hôm nay
Ngày mai đã đến từng giây từng giờ...
1947


Lên tây Bắc

Sang nay ra trận lên Tây Bắc
Hai đứa ta cùng đi đánh giặc
Tay dao tay súng gạo đầy bao
Chân cứng đạp rừng gai đá sắc

Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài lên đỉnh dốc cheo leo
Núi không đè nổi vai vươn tới
Lá ngụy trang reo với gió đèo

Quê hương anh đó gió sương mù
Và rú rừng đây của chiến khu
Cỏ ngập đồng khô mờ lối cũ
Tan hoang làng cháy khói căm thù

Anh đi tìm giặc, tôi tìm anh
Người lính trường chinh áo mỏng manh
Mỗi bước vàng theo đồng lúa chín
Lửa vui từng mái nứa tươi xanh

Po Tào Mường Khủa Mường Tranh
Mường La Hát Lót chân anh đã từng

Anh về cối lại vang rừng
Chim reo quanh mái, gà mừng dưới sân
Anh về sáo lại ái ân
Ðêm trăng hò hẹn trong ngần tiếng ca

Nhưng rồi khói từ xa gió thổi
Núi kêu anh bộ đội lên đường

Lại những ngày đi, vắt với sương
Ngô bung, xôi nhạt, nước lưng bương
Ðên mưa rình giặc tai thao thức
Mùa lại mùa qua rét nhức xương

Ai biết trưa nay giữa bụi bờ
Anh nằm sưởi nắng mắt lơ mơ
Tôi ngồi không ngủ nghe anh thở
Khe khẽ lòng ngâm lên tiếng thơ
1948


Bao giờ hết giặc

Bà bủ nằm ổ chuối khô
Bà bủ không ngủ bà lo bời bời
Ðêm nay tháng chạp mồng mười
Vài mươi bữa nữa Tết rồi hết năm
Bà bủ không ngủ bà nằm
Bao giờ thằng út về thăm một kỳ?
Từ ngày nó bước ra đi
Nó đi Giải Phóng đến khi nào về?
Bao giờ hết giặc về quê?
Ðêm đêm bà bủ nằm mê khấn thầm
Bà bủ không ngủ bà nằm
Càng lo càng nghĩ càng căm càng thù
Ngoài phên gió núi ù ù
Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về

Ðêm nay bộ đội rừng khe
Mưa ướt dầm dề, gió buốt chân tay
Nó đi đánh giặc đêm này
Bước run bước ngã bước lầy bước trơn
Nhà còn ổ chuối lửa rơm
Nó đi đánh giặc đêm hôm sưởi gì?
Năm xưa cơm củ ngon chi
Năm nay cơm gié nhà thì vắng con
Bà bủ gan ruột bồn chồn
Con gà đã gáy đầu thôn sáng rồi.
1948


Bầm ơi

Ai về thăm mẹ quê ta
Chiều nay có đứa con xa nhớ thầm

Bầm ơi có rét không bầm
Heo heo gió núi, lâm thâm mưa phùn
Bầm ra ruộng cấy bầm run
Chân lội dưới bùn, tay cấy mạ non
Mạ non bầm cấy mấy đon
Ruột gan bầm lại thương con mấy lần
Mưa phùn ướt áo tứ thân
Mưa bao nhiêu hạt, thương bầm bấy nhiêu
Bầm ơi sớm sớm chiều chiều
Thương con bầm chớ lo nhiều bầm nghe
Con đi trăm núi ngàn khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm
Con đi đánh giặc mười năm
Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi
Con ra tiền tuyến xa xuôi
Yêu bầm yêu nước cả đôi mẹ hiền
Nhớ thương con, bầm yên tâm nhé
Bầm của con, mẹ Vệ quốc quân
Con đi xa cũng như gần
Anh em đồng chí quây quần là con
Bầm yêu con yêu luôn đồng chí
Bầm quý con, bầm quý anh em
Bầm ơi, liền khúc ruột mềm
Có con có mẹ còn thêm đồng bào
Con đi mỗi bước gian lao
Xa bầm nhưng lại có bao nhiêu bầm
Bao bà cụ từ tâm làm mẹ
Yêu quý con như đẻ con ra
Cho con nào áo nào quà
Cho củi con sưởi cho nhà nghỉ ngơi
Con đi, con lớn lên rồi
Chỉ thương bầm ở nhà ngồi nhớ con
Nhớ con, bầm nhé đừng buồn
Giặc tan, con lại về luôn với bầm.

Mẹ già tóc bạc hoa râm
Chiều nay chắc cũng nghe thầm tiếng con...
1948


Lượm

Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè

Cháu bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh

Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng

- Cháu đi liên lạc
Vui lắm chú à
Ở đồn Mang Cá
Thích hơn ở nhà!

Cháu cười híp mí
Má đỏ bồ quân
- Thôi chào đồng chí!
Cháu đi xa dần

Cháu đi đường cháu
Chú lên đường ra
Ðến nay tháng sáu
Chợt nghe tin nhà.

Ra thế
Lượm ơi!

Một hôm nào đó
Như bao hôm nào
Chú đồng chí nhỏ
Bỏ thư vào bao

Vụt qua mặt trận
Ðạn bay vèo vèo
Thư đề "Thượng khẩn"
Sợ chi hiểm nghèo
Ðường quê vắng vẻ
Lúa trổ đòng đòng
Ca lô chú bé
Nhấp nhô trên đồng

Bỗng lòe chớp đỏ
Thôi rồi, Lượm ơi!
Chú đồng chí nhỏ
Một giòng máu tươi!

Cháu nằm trên lúa
Tay nắm chặt bông
Lúa thơm mùi sữa
Hồn bay giữa đồng

Lượm ơi, còn không?

Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh

Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng
1949


Em bé Triều Tiên

Em bé Triều Tiên ơi
Mẹ của em đâu rồi?

Tìm đâu mẹ của em
Có ai đây mà hỏi
Giặc bồn bề lửa khói

Xác ai nằm ngổn ngang
Bãi tuyết lặng quanh làng
Phố đổ nhà hoang vắng

Mẹ của em đấy ư
Cái thân trắng lắc lư
Ðầu giây treo lủng lẳng?

Cha của em đấy ư
Cái đầu lâu rũ tóc
Máu chảy dài thân cọc?

Không, không phải em ơi
Mẹ của em đây rồi!
Mẹ em đây người dân công tải đạn
Mẹ em đây người nữ cứu thương
Cha em đây giữa chiến trường
Mặt đen khói đạn, chặn đường giặc lui

Anh của em đã đến đây rồi
Anh chí nguyện
Con bác Mao đã đến
Anh đã đến bên nôi em cháy dở
Với cha em giết hết loài man rợ
Cho mẹ em xây lại tổ mềm
Cho em sướng cho em ca múa
Trên đồng hoa bãi lúa
Nhịp sóng vui muôn thuở của Triều Tiên

Bé em ơi giữa súng rền
Ngày mai tươi mát hát trên đất Triều...
1951


Bắn

Chúng ta ở đây
Trên đầu chúng nó
Ðại bác ta sau rèm tre nghểnh cổ
Trông xuống khoanh đồi đỏ
Ngon như một đĩa thịt bò tươi
Dưới kia chúng nó đang cười
Cười đi nhé, chúng bay ơi, rồi chết!

Bao đồng chí của ta bay đã giết
Chặt đầu cắm cọc phơi khô
Chị em ta, bay căng thịt lõa lồ
Con em ta bay quẳng chân vào lửa
Lúa ngô ta bay cướp về cho ngựa
Xóm làng ta bay đốt cháy tan hoang!

Chúng bay cười?
Năm phút nữa? Sao mà lâu thế nhỉ!
Anh pháo binh anh còn đợi chờ gì?
Anh còn trông anh còn ngắm từng ly
Anh sửa lại cho ngay nòng súng
Chúc đồng chí bắn thẳng vào cho đúng
Xé tan đồn nát xác chúng ra!
Có tiếng kèn gì thổi dưới đồi xa
Cờ chúng nó phất phơ đầu cột ấy
Chúng nó chào cờ! Ôi lá cờ hôi tanh biết mấy
Kéo bao lần qua máu của ta!
Anh pháo binh anh chưa bắn đi à?
Một phút nữa?
Ðầu tôi cháy bùng lên như cục lửa
Sướng bao nhiêu chốc nữa sẽ thành than
Sẽ ra tro tất cả trại đồn tan
Thây chúng nó tung lên từng miếng đỏ
Ðầu chúng nó óc phụt ra ngoài sọ

Ơi các anh xung kích dưới cỏ âm thầm
Hãy sẵn sàng tay mác nhảy lên đâm
Giết, bắt sống, không mống nào được thoát!
Anh đại bác, tôi chờ anh để hát!
1948


Voi ^[3]

Voi là voi ơi
Voi yêu voi quý
Voi nằm voi nghỉ
Voi nghỉ voi chơi

Voi là voi ơi
Voi ta đầu thép
Voi cong chân đẹp
Voi nghểnh vòi cười

Voi là voi ơi
Voi con voi mẹ
Voi nặng voi nhẹ
Nào đi, trưa rồi!

Voi là voi ơi
Voi đi đánh nhé
Voi gầm voi ré
Voi xé tơi bời

Ta bế ta bồng
Voi lên ta vác
Vai ta vai sắt
Chân ta chân đồng

Ta đi qua rừng
Lau tre san sát
Voi nghe ta hát
Núi dội vang lừng

Ta đi lên đèo
Ta leo lên dốc
Voi ơi khó nhọc
Khó nhọc cũng trèo

Con đường gieo neo
Là đường Vệ Quốc
Tha hồ đèo dốc
Ta hò ta reo

Voi là voi ơi
Ðường đi dằng dặc
Chông gai cũng mặc
Ta vui ta cười

Một tí nữa thôi
Ðứng trên đầu địch
Nhanh lên đến đích
Tới rồi voi ơi!

Hoan hô voi ta
Hoan hô Vệ pháo
Yêu voi cởi áo
Lau cho voi nhà

Nào Voi nào Vệ
Ta quyết một lòng
Voi hăng voi nhé
Trận này lập công!
1948


Ðợi anh về
(dịch thơ Simonov)

Em ơi đợi anh về
Ðợi anh hoài em nhé
Mưa có rơi dầm dề
Ngày có dài lê thê
Em ơi em, cứ đợi.

Dù tuyết rơi gió nổi
Dù nắng cháy em ơi
Bạn cũ có quên rồi
Ðợi anh về em nhé!

Tin anh dù vắng vẻ
Lòng ai dù tái tê
Chẳng mong chi người về
Thì em ơi cứ đợi!
Em ơi em, cứ đợi!
Dù ai nhớ thương ai
Chẳng mong có ngày mai
Dù mẹ già con dại
Hết mong anh trở lại
Dù bạn viếng hồn anh
Yên nghỉ nấm mồ xanh
Nâng chén tình dốc cạn
Thì em ơi mặc bạn
Ðợi anh hoài em nghe
Tin rằng anh sắp về!

Ðợi anh anh lại về
Trông chết cười ngạo nghễ
Ai ngày xưa rơi lệ
Hẳn cho sự tình cờ
Nào có biết bao giờ
Bởi vì em ước vọng
Bởi vì em trông ngóng
Tan giặc bước đường quê
Anh của em lại về

Vì sao anh chẳng chết?
Nào bao giờ ai biết
Có gì đâu em ơi
Chỉ vì không ai người
Biết như em chờ đợi.
1947


Bài ca của người du kích
(dịch dân ca Nam Tư)

- Anh ơi mau trở về quê
Vợ anh vò võ một bề canh suông
- Thương chồng em hãy theo chồng
Ở đây chiến đấu, anh không thể về!

- Anh ơi mau trở về quê
Con anh nó khóc đỏ hoe cả tròng
- Con tôi có khó giòng giòng
Ở đây chiến đấu, cha không thể về!

- Anh ơi mau trở về quê
Mẹ anh già yếu bên hè chờ mong
- Mẹ ơi đừng giận đừng trông
Ở đây chiến đấu, con không thể về

- Anh ơi mau trở về quê
Nhà anh giặc đốt đã loe lửa hồng
- Cháy nhà thì cháy cam lòng
Ở đây chiến đấy, tôi không thể về!

- Anh ơi mau trở về quê
Ðời anh chết trẻ làm gì uổng thân
- Tôi dù chết mất tuổi xuân
Miễn là thắng lợi, được phần tự do
1948


Cho đời tự do
(dịch dân ca Nam Tư)

Chuyện rằng ở xứ Coóc-đon
Có người mẹ đến mồ con sụt sùi
Khóc rằng: Con của mẹ ơi
Con vàng con ngọc bỏ đời đi đâu
Ðể cho bố khóc mẹ sầu
Ðất ơi trả lại con đầu cho ta
Con nghe thấy tiếng mẹ già
- Mẹ ơi, đừng khóc nữa mà héo hon
Ðất đen phủ nặng mình con
Nhưng giòng nước mắt mẹ còn nặng hơn
Mẹ đừng khóc bên mồ con nữa
Trở về lo nhà cửa mẹ ơi
Nhắn cho nhà biết một lời
Rằng con mẹ chết cho đời tự do
1949


A-Liêu-sa nhớ chăng
(dịch thơ Simonov)

A-liêu-sa nhớ chăng
Những con đường Smô-lăng
Mưa dầm dề dai dẳng
Các chị em nhọc nhằn từng chặng
Ngực gầy ôm vò sữa che mưa
Thầm lau nước mắt tiễn đưa
Lạy trời phù hộ cho ta lên đường
Thân gái cũng can trường chiến sĩ
Yêu quê hương hùng vĩ
Như lòng xưa chứa chan
Cồn xanh quanh quất đường quan
Bước đi trăm dặm mà ngàn lệ sa
Xóm làng trắng bãi tha ma
Chừng đây hồn nước non Nga tụ về
Chừng đây sau dậu rào quê
Tổ tiên giang cánh chở che cho mình
Rủ nhau về họp cầu xin
Thương đàn con cháu chẳng tin có trời

Ta đã biết bạn ơi đất nước
Ðâu chỉ nhà ta được nâng niu
Mà làng quê những sớm chiều
Với cây giá gỗ thân yêu bên mồ

A-liêu-sa nhớ Bô-ri-xốp
Tiếng khóc than xé ruột nhà nào
Lệ người thiếu nữ tuôn trào
Và người mẹ góa mái đầu hoa râm
Áo tang trắng lạnh ướt đầm
Biết làm sao nói biết làm sao khuây
Xót lòng ta tính sao đây
Nhưng người mẹ đã đoán ngay nhủ mình:
- Các con ơi buổi chiến tranh
Ði đi mẹ đợi các anh trở về

Chúng tôi đợi các anh về!
Rừng xanh vọng tiếng đồng quê nhắn lời

Rừng xưa quê cũ xa rồi
Ðêm đêm còn vọng giọng lời thiết tha
Bạn với ta xông pha lửa đạn
Nguy bao phen thoát nạn sống còn
Lòng càng vui với nước non
Nước non Nga ta yêu dấu
Ta vui với đời ta chiến đấu
Trên đất đau thương xương máu gia đình
Ta vui vì mẹ Nga sinh
Vui vì một sớm chiến chinh lên đường
Có người vợ rất yêu thương
Hôn ta ba bận, lệ thường tiễn đưa
1949


Hành khúc
(dịch thơ Aragon)

Giữa hồi phản phúc
Tối đen tù ngục

Suối đã đục giòng
Chỉ lệ còn trong

Tai nghe những tiếng ré điên cuồng
Những lời tán tỉnh, lời quay quắt

Giặc xanh ^[4] đến với lũ diều hâu
Che ánh mặt trời, đen mặt đất

Chúng bảo ta : Rồi bay đói khát
Và giằng tay cướp bát cơm ta

Chúng bảo ta: Rồi bay chết rét
Và dân ta ăn tuyết nằm băng
Chúng bảo ta: Phải quăng đốt sách
Chủ đi đâu, chó xích theo sau

Chúng bảo ta: Cúi đầu tôi mọi
Phải phục tùng không nói năng chi

Chúng bảo ta: Tất cả phải quỳ
Những đứa khỏe thì đi sang Ðức

Chúng bảo ta: Tên này vào ngục
Những tên kia tống cổ đi đày

Nhưng chúng quên còn những người ngay
Lòng căm giận và bao người trẻ

Nhưng chúng quên quyết tâm bao kẻ
Mất hay còn một lẽ mà thôi

Chúng ta như ào ào gió lốc
Chúng ta như lửa bốc trong lò

Phất cờ lên dành lại tự do
Không liều lĩnh, không hy sinh vô ích

Chúng ta đi đánh quân thù địch
Chúng ta đi cứu nước non ta!

Ðuổi đuổi đi những thằng chủ mới
Quân giặc cướp, giết người, quân phản bội

Phân rõ trắng đen, phân rõ chính tà
Phải xứng danh Tổ quốc chúng ta!

Phải giành lại từ tay gian ác
Từng trái đồi ngọn núi vườn hoa

Phải giành lại từ tay quân giặc
Từng cửa nhà mồ mả ông cha

Bao đồng cỏ ngàn xưa đẫm máu
Và cả trời hiền hậu bao la

Mây không vẩn giặc không còn bóng
Tất tất cả kêu lên giải phóng

Những gì ta yêu phải cứu thoát ra
Tự mình ta, tự mình ta.
1950


Nếu thầy mẹ chết
(dịch thơ Ethel Rosenberg)

Nếu thầy mẹ chết, mai sau
Các con sẽ hiểu vì đâu bỗng ngừng
Ðời xuân tiếng hát nửa chừng
Sách còn để mở, tay dừng giữa trang
Việc còn để đó dở dang
Vì đâu nửa kiếp lỡ làng bỗng rơi!

Cũng đừng khóc nữa con ơi
Vì đâu giá họa những lời vu oan
Vì đâu nước mắt chảy tràn
Vì đâu vùi dập muôn vàn bất công
Nỗi niềm ngay thẳng trắng trong
Mai sau người sẽ rõ lòng mẹ cha!

Mai sau đời sẽ hát ca
Mai sau cây cỏ nở hoa trên mồ
Ðời ta phơi phới tự do
Hòa bình thân ái tắt lò chiến tranh
Các con đem tuổi xuân xanh
Cần lao xây dựng lòng thành vui tươi
Tin yêu giá trị con người
Mà thầy mẹ giữ trọn đời cho con
1953

---

^[1]Chảo trâu.
^[2]Kèn ở miền ngược.
^[3]Ðại bác.
^[4]Giặc Ðức mặc quần áo xanh.