Tay cáo già

Hôm ấy, cơn bão tuyết đã hoành hành cả miền Ðông. Các chương trình thường lệ trên TV phải ngưng lại để nhường cho những bản tin về thời tiết, về những thông cáo trường học đóng cửa, về đường sá lưu thông ngập lụt một vùng tuyết trải thảm, có nơi cao đến 2 feet. Ðài cho hay trận bão mùa đông này là trận bão tuyết của thế kỷ.

Trận bão đã bắt đầu thổi qua vùng tối hôm qua, giờ vẫn còn vần vũ. Vợ ông luôn luôn ao ước có một cú điện thoại gọi từ supervisor của nàng. Còn ông thì gọi điện thoại vào ngôi lầu. Hai vợ chồng cùng chung một mục đích: thăm chừng hãng có đóng cửa vì lý do thời tiết hay không. Nhưng đối với ông, ông cần phải vào. Ông cần phải nương nhờ vào máy móc, vào những phương tiện kỹ thuật của công ty. Ông cần phải vượt qua trở ngại.

Ông và vợ ra ngoài driveway để xúc tuyết, cào tuyết và dọn bãi. Tuyết lên đến đầu gối. Xuổng xúc hoài vẫn không thể dọn sạch. Trời lạnh dưới độ đông. Hai bàn tay tê cứng. Ông thở mệt lả. Nhưng phải gắng. Biết bao nhiêu kẻ đã rủ nhau về sở thất nghiệp. Lúc này còn có một công việc để bám vào là mừng.

Nghĩ đến điều đó, ông càng cám ơn bà Rita, manager cũ của ông. Bà ta đã cứu ông, sau khi cả nhóm bà bị dẹp tiệm, trong khi lệnh cảnh cáo sẽ có một cuộc layoff tập thể rất gần.

Bà rời nhóm để lại những thuộc cấp sững sờ, chơ vơ không ai coi sóc. Rồi mạnh ai nấy tìm, mạnh ai nấy chạy. Con Elizabeth được một tay cựu nhóm trưởng cách đây 10 năm ra tay cứu. Hai tay khác được bổ đến một nhóm để giúp đỡ khách hàng quốc tế. Còn ông thì được bà Rita thương tình bốc đi.

"Tôi tin là Tân sẽ gánh vác được công việc."

Bà nói, trong khi ông không thể hình dung ra được công việc mình sắp gánh.

"Tôi sẽ cố gắng."..

"Tôi biết. Tôi biết..."

I know... I know... Bà hay nói vậy để chứng tỏ là bà đã có quyết định đúng.

"Ông phải gặp Maddu trước khi hắn rời nhóm. Ông là người thế hắn."

Maddu gốc Ấn Ðộ. Hắn bị rời khỏi nhóm vì chính sách mới của công ty không cho phép một consultant làm việc lâu năm tại một bộ phận quan yếu.

Ông nghe lời bà Rita, mang giấy viết đến phòng Maddu. Ðến chừng thấy gương mặt lạnh lùng của hắn, ông mới hiểu. Phải, chính ông là kẻ đến chiếm đoạt công ăn việc làm của hắn, là kẻ thừa sai mang điềm dữ cho hắn, làm hắn phải mất lương $90 một giờ. Hắn đã tỏ thái độ bất mãn ấy bằng “lời nói là bạc im lặng là vàng”. Ông ngồi bên cạnh. Năm phút chờ đợi, ông nổi tự ái:

"Bà Rita kêu tao đến đây. Mày biết không?"

"Tôi đang bận."

"Nếu bận thì tao về phòng."

Lần thứ hai, ông lại đến. Hắn vẫn im lặng. Ông không còn cầm được cơn nóng nữa. Ông đưa tay tắt máy computer của hắn:

"Tao muốn nói chuyện với mày."

"Chuyện gì?"

Tên Ấn độ thách thức.

"Về việc mày có chỉ tao hay không?"

"Chỉ cái gì?"

"Về công việc của mày. Mày nên nhớ là tao làm cho hãng chớ không phải đi ăn xin mày..."

Ông ngừng rồi tiếp tục thét lên:

"Mày nên nhớ, việc mày bị đuổi không phải là do tao, mày biết không?”

Hắn vẫn im.

Ðiện thoại trên bàn hắn reng. Hắn chụp và nói bằng ngôn ngữ xứ hắn.

"F. "

Ông chửi thề rồi bước ra khỏi phòng hắn.

Ông đến phòng bà Rita.

"Tôi không thể làm việc với thằng Maddu." Ông nói với bà.

"Vì sao?"

Ông trình bày lại những gì mà ông đã gặp.

"Ðể tôi gọi hắn."

Nhưng bà cũng chịu thua. Hắn đâu có cần điểm tốt. Hắn cũng đâu cần tiền thất nghiệp. Hắn muốn người ta biết tay hắn. Ðược. Các người đuổi ta. Ta sẽ cho các người biết tay.

Như vậy, ông nhận lấy phần hành, không, cái oan nghiệp cũng nên, từ một con cáo già. Ông muốn từ bỏ tất cả, vất hết những hệ lụy áo cơm, rũ hết bụi đời. Năm nay ông 59 tuổi. Ở quê hương ông, với tuổi này, có lẽ ông mang bộ đồ bà ba, xách dù đi rong chơi. Có phải?

Kể từ hôm ấy, ông không còn đến phòng của thằng consultant Ấn Ðộ nữa. Ông phải mua sách vở, đọc tài liệu, tự tìm tòi học hỏi. Ông nghiền ngẫm từng chương. Ông tự huấn luyện lấy ông. Càng tức thằng Ấn Độ consultant, ông càng quyết tâm. Ông là ông thầy và cũng là học trò. Ông tự ra đề và tự tìm lời giải.

Trong thời gian này, ông có xin dự một khóa học chuyên môn, nhưng không được bà Rita chấp thuận. Một phần vì chính sách tiết kiệm tối đa của hãng và một phần vì không có ai thay thế ông.

Trước đây, Maddu dấu kỹ nghề nên những người trong nhóm đều chẳng biết gì về BW (Business Warehouse). Ðó là một bí quyết để giữ gìn việc làm. Chính vì vậy, hắn mới có thể kéo dài đến ba năm hơn với tiền trả lương cao nhất cho một consultant: $90/giờ. Nếu không có chính sách hạn chế vai trò consultant trong các việc quan yếu thì có lẽ việc làm hắn sẽ không bao giờ bị lung lay.

Những ngày đầu, ông đã về nhà quá khuya, và đến hãng quá sớm. Càng nhớ đến thằng Maddu, với chiếc đầu sói, với môi mỏng, với cặp mắt như lúc nào cũng cúi xuống, càng hận và càng dốc lòng học. Không hiểu thì ráng hiểu, cố mà hiểu. Kiến thức là của chung, ông nghĩ vậy, chỉ tại mình không chịu tìm tòi mà thôi.

Nhiệm vụ mới của ông hoàn toàn chẳng liên quan gì đến kinh nghiệm nghề nghiệp mà từ trước đến nay ông đã thu góp. Từ ngày có SAP, ngành điện toán càng đẻ ra nhiều nghề. Chẳng hạn như ngành an ninh nhu liệu này. Nó cũng là một ứng dụng điện toán, nhưng là một ứng dụng về thẩm quyền. Software security ^[1] . Phải phân bố thẩm quyền cho thích hợp và chính xác. Thí dụ, người làm trong ban lương bổng dĩ nhiên có quyền xem lương bổng nhân viên. Trái lại kẻ chỉ lo mua bán dĩ nhiên bị tuyệt đối cấm đụng vào lãnh vực của ban lương bổng. Hay một manager có quyền sửa đổi hồ sơ lý lịch thuộc cấp, trái lại thuộc cấp chỉ biết nhìn, biết đọc mà thôi.

Trong lãnh vực chuyên môn, người ta gọi đó là profile. Lý lịch cá nhân. Nhưng khác với lý lịch ngoài thực tế, ở lãnh vực điện toán, nó là một giấy phép của công ty không hơn không kém.

Ông đã vượt qua những chướng ngại ghê gớm nhất. Từ chỗ không biết bây giờ trở thành biết, và trở thành thân quen là cả một hành trình cam khổ. Business warehouse hay BW không phải dễ dàng như một ngôn ngữ điện toán hay một nền dữ kiện (database)... Nó là một tập hợp những ứng dụng qua nhiều cửa, từ UNIX qua PC, từ EXEL qua ABAP/4 để biến thành những kết quả mà người gọi là workbook. Nó rất cần cho những người cấp cao của công ty khi muốn tiên đoán nhu cầu trên thị trường để có những quyết định hệ trọng... Và cũng vì khách hàng là những ông bà cấp cao nhất, nên việc làm phải nhanh chóng, phải đúng, phải chính xác.

Ông mừng lắm. Mỗi ngày ông nhận những lời cảm ơn qua e-mail. Ít ra trong nỗi buồn tẻ áo cơm cơm áo vẫn còn nẩy sinh niềm vui. Ông nghĩ mình đã chiến đấu và chiến thắng. Bà Rita không còn bận tâm gì đến những lời khiếu nại, bởi việc làm êm đẹp quá, lấy gì mà khiếu nại.

Ông cũng cảm tạ Ơn Trên. Ðời ông gặp may này qua may khác. Giữa lúc thiên hạ bị cơn hồng thủy kinh tế cuốn mất việc làm, giữa lúc mỗi ngày những tin layoff hàng ngàn người được nhắc nhở trên TV, giữa lúc một việc làm kiếm được quả là trúng số, thì ông còn có một chỗ để nương nhờ. Ðó có phải là Ơn điển không?

Nhưng không ai có thể tin một ngày nhóm ông bị dẹp. Nó không bị dẹp vì hãng thấy nó không cần thiết hay bị lỗ lả. Trái lại nó rất cần. Nhưng bị dẹp bởi vì nó bị trao thân cho xứ Ấn mịt mù.

Lý do thật giản dị. Bởi vì nơi đó (Ấn) trúng hợp đồng với giá rẻ mạt.

Cùng một công ty nhưng hai đơn vị chơi nhau.

Trong trận chiến này, rõ ràng phe Mỹ đại bại.


Trao thân cho Ấn Ðộ

Một ngày, cả bọn được lệnh bỏ việc đến phòng họp khẩn cấp. Qua viễn liên, Mặt Trời của IT sẽ nói chuyện về số phận của tổ chức.

Ông chào mọi người. Sau một màn ca ngợi đám IT thuộc quyền về những cống hiến của họ, ông bắt đầu nói về số phận. Ông cho biết hợp đồng với Avaya đã thất bại. Avaya không muốn tái hạn giao kèo với GLOBAL IT Mỹ nữa. Avaya muốn ký hợp đồng với một bộ phận GLOBAL IT từ Ấn độ. Ông yêu cầu mọi người nên cố gắng làm hết sức mình để cuộc chuyển tiếp được tốt đẹp.

Cuối cùng, ông hỏi có ai nêu câu hỏi gì không.

Im lặng. Từ trong máy khuếch đại, giọng của một người đàn bà vang lên: Có ai có câu hỏi thì xin bấm số 1.

Vẫn không ai có câu hỏi.

Mà hỏi làm gì. Khi biết rõ số phận của mình đã bị đặt ở cuối đường cùng. Hết binh đoàn H1-B xâm nhập tấn công, ngỡ chút hy vọng còn sót lại, thì bây giờ lại đến màn bán nước Mỹ này qua xứ khác. Hết hardware bây giờ đến software. Bây giờ thì hết cách chạy. Hết cách thoát. Bốn phía bị vây bủa. Chỉ còn cách là đầu hàng, đưa hai tay chịu trói.

Bởi vậy, tất cả im lặng. Và ông Mặt Trời rào đón câu cuối cùng. Có gì tôi sẽ thông báo cho quí anh em. Cám ơn anh em đã bỏ thì giờ. Chúc một ngày vui.

Cứ thế mỗi ngày đám thầy thợ bản xứ từng người một nhận giấy rút lui. Có kẻ thì âm thầm như mang trong lòng khối bi hận cay đắng. Có kẻ thì lạc quan phấn khích gởi e-mail vẽ vời đủ chuyện, nào tương lai như bức tranh màu, đời đầy những ngạc nhiên hay nếu bạn có thể nhận thức được, nó bạn có thể hoàn thành nó như lá thư sau đây của bà Linda:

Friends,

Here we go... the infamous 'good bye' letter. After all of these years I have seen so many people come and go... what company are we now?! I guess I never really thought I'd be sending out a 'good bye' letter. Well, life is just full of surprises!

My last day is Friday. I am so excited about my future, as I dream and work towards my goals. My family, my friends, any new careers all lie ahead of me like a picture waiting to be painted.

I wish for you the same enthusiasm that I feel, as you go forward with whatever your life painting holds for you.

Thank you for the opportunities I've been given working with all of you. Your friendship and support over the years has truly made my job here as good as it has been.

Remember - "If you can perceive it, you can achieve it!"

Ôi đời thì đầy những ngạc nhiên! Life is just full of surprises! Bà ta đã buông một dấu chấm than đầy thú vị. Ông Nguyễn đọc xong chửi thề trong bụng: ngạc nhiên cái mốc mẹ gì. Cái gì cũng có nguyên ủy của nó. Trước sau gì nó cũng đến. Bây giờ là thời đại của tin học, của Internet, của e-mail, chat, của Videoconference, để kẻ làm việc ở Ấn Ðộ mà như thể làm việc ở Mỹ. Chẳng lẽ trả lương cả trăm ngàn đô la cho bà mỗi năm trong khi chỉ cần vài ngàn cho một kẻ cùng có chung một năng suất. Ngạc nhiên cái mẹ gì khi mỗi ngày cứ nhìn giá stock mà rụng tim. Ngay cả chuyện binh đoàn Ấn Ðộ có mặt chiếm đoạt việc làm của bà cũng không có gì lạ. Rồi nay mai, có lẽ binh đoàn đến từ Việt Nam sẽ có mặt để thay thế Ấn Ðộ vì giá mướn chất xám ở đấy rẻ mạt hơn.

Ông Nguyễn định gởi thư trả lời, trước là cám ơn người bị mất việc về lời từ biệt, sau là nói về ý nghĩ của mình. Nhưng mới viết nửa chừng thì ông được sếp lớn gọi lên phòng. Thì chẳng có gì ngạc nhiên hết. Ðiều mà ông chờ đợi bấy lâu, hôm nay đã đến. Nó đã thật sự đến. Như đã đến với thật nhiều người quanh ông. Bởi thế ông dửng dưng như một kẻ bất cần. Lúc này ông có cảm giác của một người được thoát khỏi tròng hệ lụy. Tự do. Nhẹ tênh. Lưng ông như thẳng lại. Mắt ông như nhìn thẳng thách thức khi giáp mặt sếp.

Sếp mời ông ngồi, rồi từ từ rút ra một xấp giấy. Sau đó sếp nói tôi sẽ đọc chậm rãi, có chỗ nào không hiểu thì you (ông, mày, bạn) cứ stop. Cặp kính của sếp trệ xuống sóng mũi. Ðôi má phình. Sếp lại hiện thân của quyền uy trong một xã hội tư bản. Sếp thương thì được nhờ. Sếp ghét thì ráng chịu. Giọng đọc của sếp trầm trầm. Ông được chọn trong thành phần bị laid off vào cuối tháng. Tuy nhiên vì nhu cầu, ông sẽ ở lại thêm hai tháng. Và công việc sẽ thật sự chấm dứt vào ngày 30 tháng 4.

Ông Nguyễn không tin vào tai mình, hỏi lại sếp: Xin ông đọc lại. Sếp đọc ngày 30 tháng 4. Rồi sếp lấy cặp kính ra khỏi mắt. Sếp nói:

"Tuần tới, một nhóm chuyên viên sẽ từ Ấn Ðộ qua để chúng ta huấn luyện. Họ sẽ ở đây hai tháng để quen công việc rồi trở lại nước họ để thật sự bắt tay vào việc."

Ông Nguyễn nghe khó thở, trong khi sếp đang chờ ông hỏi thêm. Không có gì ngạc nhiên. Cái gì cũng có nguyên ủy của nó. Ông đã khẳng định với bà Linda, nhưng rõ ràng, những lời của sếp đã làm ông như tá hỏa tam tinh, khiến ông phải lặng người một đỗi. Ông đứng dậy, rời phòng. Khi ra ngoài hành lang, ông đã đứng yên.

Phải. Ðời thì đầy những chuyện ngạc nhiên. Ngoài tầm hiểu biết hay kinh nghiệm cá nhân của mình. Tại sao lại là ngày 30 tháng 4, ngày mà mỗi người Việt Nam không thể nào quên được.

Thằng Baji đi qua. Lại Ấn Ðộ, nhưng là di dân. Ðang chuẩn bị thi vào quốc tịch Mỹ. Nó vào phòng hỏi thăm. Nghe ông kể, nó nói:

"Chuyện kỳ cục chưa hề xảy ra. Kẻ bị đuổi lại đi huấn luyện kẻ chiếm đoạt."

Rồi nó thì thào:

"Tôi khuyên ông hãy dấu kỹ nghề, đừng mang ra hết. Hãy tà tà mà huấn luyện. Ðể chúng nó biết tay."

"Tao biết. Bộ mày muốn tao trở thành một Maddu thứ hai hay sao?".

"Dĩ nhiên."


Bão tuyết bão người

Tháng giêng 2003. Thêm một cơn bão mùa đông để lại vùng đông bắc một bãi chiến trường.

Trận bão bắt đầu từ Washington DC, rồi hướng lên phía Bắc, dọc theo các vùng nằm bên bờ Ðại Tây dương.

Có đài nói là trận bão tuyết của thế kỷ. Ông không nghĩ vậy. Ông đã chứng kiến những cơn bão mùa đông dữ dội hơn, nhưng ông công nhận, chưa bao giờ vùng ảnh hưởng của trận bão lại lớn rộng như vậy. Từ Washington D.C lên Delaware, PA, NJ, CT và MA.

Sáng chưa mở mắt mà đài đã liên tiếp tường trình các tin tức về thời tiết. Các trường học đã được lệnh đóng cửa. Người đi làm công lại một phen ao ước được một phép lạ hãng đóng cửa vì lý do thời tiết. Nhưng cuối cùng ai nấy vẫn cầm xẻng ra xúc tuyết, cào tuyết, mở lối ra rồi rồ máy xe, mở đèn, theo đoàn xe nối đuôi chạy thật chậm trên những con đường mà hai bên lề là những ụ tuyết do những chiếc xe dọn ủi làm việc không ngưng nghỉ. Ðể đến một nơi có lẽ chẳng ai thích thú chút nào, nhưng cũng phải đến. Vì cơm áo. Nơi đó, người ta biến thành tớ, thành kẻ làm công. Nơi đó, người ta đặt số phận mình vào bàn tay của kẻ khác. Nơi đó, người ta xem là mái nhà thứ hai. Người ta trang hoàng, treo tranh ảnh, chưng hình con cái vợ chồng... Nơi đó, có lẽ trong kệ ngăn, có những cuốn sổ tay nhật ký, hay những lá thư bí mật mà chỉ một mình hắn biết. Nơi đó, hắn ngồi đến rách đáy quần, làm sao hắn lại có thể quên cho được. Con người có phải hơn con vật ở chỗ cái tình hay thua con vật ở chỗ cái tình?

Sáng nay, ông lại có mặt. Tuần trước, sếp Dahu gọi ông cho biết, ngày thứ ba này, ông phải có mặt để bắt đầu huấn luyện đám chuyên viên đến từ Ấn Ðộ. Sếp gốc Ấn này hình như hiểu được phản ứng của kẻ bị đàn áp nên đã chu đáo bắt mỗi người trong nhóm phải làm tờ trình huấn luyện và gởi đến sếp. Sếp khoảng 40 tuổi, nguyên là nhóm trưởng của một nhóm khác, được tạm thời xử lý thường vụ nhóm của ông, sau khi bà Rita đã nhảy qua một bộ phận khác. Theo ông nhận xét, trong hàng ngũ cấp manager, nếu manager là Mỹ chánh gốc thì không khí và điều kiện làm việc tương đối thoải mái dễ chịu hơn nếu tay manager này đến từ các nước khác. Nhận xét này có được khi ông làm việc suốt 18 năm, qua nhiều manager khác nhau. Chỉ có manager Mỹ mới giúp đỡ nhân viên, ít khe khắt, không nịnh trên nộ dưới. Như bà Rita chẳng hạn. Còn tay sếp Dahu thì trái ngược. Hắn làm mọi cách để làm vừa lòng cấp trên mà không cần đếm xỉa gì đến thuộc cấp.

Ông đến hãng khi tuyết vẫn còn vần vũ. Lại nhấn nút thang máy. Lại lên lầu tư. Lại thẻ ra vào điện tử. Rồi cửa phòng mở. Hôm nay, cả một ngôi lầu vắng ngắt. Thằng Bajy làm việc ở nhà. Ông lên máy, xem e-mail. Bản dự thảo huấn luyện đám Ấn Ðộ được chuyển đến những người trong nhóm để thi hành. Trời ơi, tủi thân cho đám IT cổ trắng ở Mỹ này. Có bao giờ họ được huấn luyện chu đáo, được kẻ đưa người đón như thế này đâu. Trái lại, chỉ là một hai khoá học tu nghiệp, rồi nghề dạy nghề. Hay phải tự mình tìm cách để mà tồn tại. Không có cảnh chỉ một người được bốn kẻ thay phiên huấn luyện. Rồi mỗi ngày thứ năm, cả nhóm phải báo cáo chi tiết lên cấp trên. Rõ ràng đám khách này là cha mẹ.

Tuyết vẫn tiếp tục vần vũ. Nhìn ra ngoài, ông thấy tuyết đã đầy phủ các xe cộ trên bãi đậu. Tình trạng như thế này, phải về trước khi tình trạng lưu thông trở nên tồi tệ. Ông gởi e-mail cho Dahu thông báo là ông về. Trong thời gian còn lại ông sẽ làm việc tại nhà. I will work from home. My home phone is...

Sau đó ông nhận e mail của Dahu, không phải gởi riêng ông mà cho tất cả nhóm. Hắn cho biết kể từ đây không ai được quyền làm việc theo kiểu home office nữa. Phải có mặt tại hãng để huấn luyện đám Ấn. Cuối cùng hắn hy vọng mọi người sẽ nhận thức được tầm quan trọng của công tác huấn luyện này mà thượng cấp đã giao cho hắn...


*

"Ông Nguyễn à. Mình đừng nên tỏ thái độ bây giờ không tốt đâu." Baji khuyên khi ông đòi lên gặp ông Ree, sếp của Dahu.

"Sao vậy?"

"Lúc này là lúc mình đi kiếm việc làm, mình cần phải cần lấy lòng hắn. Hắn không thể đối xử với nhân viên một cách không professionally như vậy. Làm việc tại gia (Home office) là chính sách của hãng. Hơn nữa, tiểu bang đã ban lệnh báo động, đóng cửa công sở, cảnh cáo không ra ngoài đường nếu không cần thiết. Ông biết không, tôi phải mất cả một tiếng đồng hồ để dọn tuyết. Nếu tôi bị heart attack thì ai chịu trách nhiệm ? Tôi hứa với ông, nếu kiếm việc được tôi sẽ gặp ông Ree..."

Baji nói, bất mãn và chịu đựng. Phải, lúc này hắn, kẻ bị đuổi phải nương nhờ vào lời phê của Dahu. Khi bản resumé được gởi đi, luôn luôn có yêu cầu điện thoại của manager. Ôi thân phận cổ trắng IT!

Ngay buổi chiều hôm ấy, ông nhận một cú điện thoại của sếp. Sếp nói sẽ hướng dẫn người mới đến để gặp ông khoảng 30 phút nữa. Có bận gì không. Ông Nguyễn trả lời: tôi không bận, rồi gác ống điện thoại xuống. Ngoài trời tuyết rơi. Trận bão tuyết đã thật sự đến nơi này trước khi thổi dạt ra biển Ðại Tây Dương. Cả một thinh không vần vũ bông tuyết như những mảng bông gòn. Có nên phẫn nộ không. Có nên trả thù không. Những đám bông tuyết vẫn bay bay, vẫn tiếp tục rơi xuống. Cả một thinh không đầy bông tuyết, và đất đai, bãi đậu xe, những chiếc xe, mái nhà, hàng cây... tất cả đều phủ một màu trắng. Ông cảm thấy nỗi hư vô xen lẫn cái phù du của đời người. Ông chẳng có gì để giận hờn hay trách cứ. Xã hội này là vậy. Muốn tồn tại phải chiến đấu. Ông đã chiến đấu quá nhiều. Gần mười năm trong lửa đạn bề bề, mấy năm trong tù tội, và bao năm ở đất người. Chiến đấu không mỏi mệt. Chiến đấu trong khi nỗi buồn của kẻ xa quê hương thì chất ngất. Bây giờ thì mệt mỏi rồi. Như cả một đất trời mênh mông tang trắng.

Phải. Ðời thì thật ngạc nhiên. Mọi điều đều có thể xảy ra dưới ánh mặt trời. Ngay giữa lúc ông nghĩ là mình có một chỗ an toàn để bám trụ, một công việc vững bền để chờ ngày về hưu, bởi vì công việc của ông là công việc tối cần, phần hành của ông lại khó hiếm để có người thay thế, nhưng bây giờ, như thế đó. Trận bão tuyết cứ xảy ra vào cuối tháng giêng, như năm ngoái, năm kia. Chỉ có khác chăng là năm ngoái, cơn bão đã được lên hàng cơn bão của thế kỷ. Nó đánh dấu sự khởi đầu của một cuộc hành trình cay đắng lắm, tủi nhục lắm, gian khổ lắm, nhưng cũng thật hãnh diện lắm. Nó bắt đầu bằng một tên Maddu cáo già đến từ Ấn Ðộ, và bây giờ, cũng vẫn trận bão tuyết, lại thêm một lần vần vũ cùng những tay Ấn độ khác.

Không, họ cũng như ông, chỉ là những con ngựa con trâu kéo cày. Người ta sai bảo và họ chỉ biết tuân lệnh.

Ông thấy họ. Ông đứng dậy bắt tay. Có phải họ là kẻ thù của ông hay không. Ông chỉ thấy những ánh mắt còn tỏa nét lo âu, và rụt rè phảng phất. Hai người trẻ, cỡ 25, 26 tuổi là cùng. Chắc họ tốt nghiệp đại học. Ông mời họ ngồi, nhưng họ vẫn đứng.

Ông thù ghét thằng Maddu vì hắn đã làm ông muốn điên khùng trong những ngày đầu tiên.

Không! Ông không thể trở thành một tên Maddu thứ hai, hèn hạ, đê tiện mà ông đã từng nguyền rủa.

Tự nhiên lòng ông cảm thấy bình an kỳ lạ.


Ngày cuối của một "cổ trắng"

Mười một giờ sáng ngày cuối tháng 4, ông Nguyễn có mặt ở hãng. Cái ngôi lầu năm tầng, cửa quay, lobby với ông già gác cổng trong bộ đồng phục màu vàng ngồi trước cái bàn gỗ vuông, và bốn thang máy. Và tầng bốn. Và hành lang trải thảm. Và phòng làm việc của ông đề 4B433 ở ngoài cạnh cửa phòng. Phía dưới là tấm bảng gồm tên ông và Sanje, dù Sanje đã rời ngôi lầu cách hai tháng trước.

Ông mở khóa, mở lại đèn. Phòng trống. Bàn kệ trống. Những chiếc ghế dựa cũng trống. Máy điện thoại có ai để message. Ông cũng chẳng buồn mở ra nghe. Ông có cảm giác mình thoát nợ, có phải ? Có nên mừng là từ đây, trí não mình sẽ không còn nóng bừng với những e-mail, điện thoại, những tin đồn, những hệ lụy dây dưa... Có nên mừng là từ đây, cái màn ảnh computer không còn thấy bóng ông mỗi ngày tám tiếng... Thoát. Thoát rồi. Cho dù cuộc ra đi này chẳng lấy gì vẻ vang. Khi người ta xem ông là một là một kẻ không còn năng lực sản xuất, không ích lợi gì cho tổ chức nữa. Có nghĩa là ông bị laid-off.


*

Dahu bắt đầu hỏi cung:

"Ông còn thiếu nợ hãng không?"

"Không."

"Ông còn làm chủ những tài sản của hãng không?"

"Có. Một computer cách đây 10 năm."

"Xin ông mang trả lại cho."

"Trời ơi, tao phải trả cái máy vất không ai thèm lượm?"

Dahu cười không nói.

"May mà tao còn giữ. Nếu không tao không biết làm sao để trả nợ."

Ông Nguyễn cay đắng nói.

"Ông còn giữ thẻ thiếu chịu của hãng không?"

"Có."

Ông Nguyễn lục bóp lấy thẻ Diner Club trao cho thằng sếp. Hắn lấy kéo cắt ngang cắt dọc tấm plastic.

"Tôi nghĩ với kinh nghiệm của ông, ông sẽ gặp may mắn..."

Dahu an ủi.

"Phải. Kinh nghiệm của một kẻ mang danh là "cổ trắng" được may mắn làm việc tại một trong những hãng danh tiếng nhất của nước Mỹ."

Ông trả lời châm biếm.

Dahu nói mình sắp hoàn tất thủ tục rồi. Bây giờ ông có thể trao chìa khóa phòng, thẻ nhân viên và ký giấy tờ cam kết.

"Cam kết gì?"

"Cam kết không được rủ người của công ty nếu ông lập một công ty mới. Không được xử dụng "tài sản xám" của công ty như sáng chế phát minh."

Ông vừa ký vừa đùa cợt:

“Sao hôm nay tao được hân hạnh ký nhiều giấy tờ vậy cà?”

Dahu cười nhún vai. Hắn là sếp bất đắc dĩ của ông, bởi vì sếp thật sự của ông đã cao bay xa chạy từ lâu.

“Ông tìm được việc chưa?”

“Tao chưa có ý định. Ở nhà lãnh tiền thất nghiệp một thời gian...”

“Ông có thể ghi danh những chương trình huấn nghệ. Hãng sẽ trả lại tiền học cho ông.”

“Tao biết.”

Ông trả lời cay đắng. Trời ơi, cơm áo gay go như thế ư. Chiến đấu đến bao giờ mới xong?

Ngày cuối cùng của một người "cổ trắng". Hiu quạnh. Cô đơn. Không ai chia sẻ đoạn trường. Cũng chẳng có ai bắt tay để ấm chút tình người còn sót lại. Dahu nói ông cần tôi đưa xuống lầu không. Có lẽ nó nghĩ ông phải cần tấm thẻ plastic để qua cửa điện tử. Ông trả lời cám ơn tao đi một mình cũng được. Tao biết lối xuống lầu khỏi cần qua cửa điện tử. Khi bước vào nhà vệ sinh, ông gặp thằng Mike. Xem hắn ốm và già thấy rõ. Ðáng lẽ hôm nay cũng là ngày chót của hắn. Nhưng nhờ tài chạy chọt, hắn được ở nán thêm một tháng nữa. Cứ mỗi lần gặp ông, hắn ném đôi mắt thảm sầu: Sao, mọi sự OK ông Nguyễn? Hôm nay cũng câu hỏi ấy, để ông Nguyễn phải la lên: Hết OK rồi. Hôm nay là ngày chót của tao. Hắn nói sorry. Ông hỏi lại hắn: Còn mày thế nào? Kiếm được việc chưa? Mike trả lời buồn bã: thật khó tìm việc trong thời buổi này. Tôi lo lắm, ông Nguyễn. Tôi còn nhà phải trả. Tôi còn cần bảo hiểm y tế. Con gái tôi mới 8 tuổi. Nó mới được đưa vào bệnh viện để giải phẫu tai. Vợ tôi thì không đi làm việc... Cả nhà chỉ nhờ vào tôi.

Mike kể lể. Trời ơi, rốt cùng, thân phận của người làm công không nghiệp đoàn thì vẫn như nhau, cho dù chức phận của hắn là một manager đi nữa. Rõ ràng, trong một xã hội tư bản, vua là chủ, là boss, là CEO, chairman. Chủ là Mặt Trời. Chủ thương thì nhờ ghét thì chịu. Chỉ có một lệnh của các ngài ban xuống là những kẻ làm công từ nhà cao cửa rộng, con học trường tư, hay chạy xe đắt tiền, bỗng xuống cấp làm kẻ bần dân thất nghiệp. Chỉ có một lệnh là nhà cửa bị đe dọa tịch thu hay phải bán lỗ để lấy tiền trả nợ... Chỉ có một lệnh là bao nhiêu mơ ước American dream đành phải vỡ đổ tan tành... Mike đã kể với ông: từ sau khi nhận giấy thông báo nghỉ việc, nó đã mang thêm chứng bệnh mất ngủ và hay nằm mơ thấy ác mộng. Một tay Mỹ nặng gần 170 lb, chức vụ manager mà mới mấy tháng sau khi nghe hung tin, lưng tự nhiên còm xuống, mắt trũng sâu như kẻ vô hồn.

Sao mà khủng khiếp đến như vậy. Có thật vậy không. Trước đây, khi nghe những chuyện liên quan về những người cổ trắng, ông không tin. Chẳng hạn một tay chuyên gia sau khi bị laid off đã xả súng bắn từ manager đến đồng nghiệp của hắn. Chẳng hạn một số người homeless thuộc thành phần trí thức, có nghĩa là có bằng cấp. Ông cho đó là trường hợp cá nhân, cá biệt, không phải là trường hợp chung. Bây giờ thì ông tin. Bởi chính ông là người trong cuộc. Ông đang thấy những nhát kéo tàn bạo. Ông đang thấm thía được thế nào là ngày cuối của một kẻ mang cà vạt, vắt óc, vắt não để đổi lại cơm áo. Ông đã thấy đoàn quân từ Ấn, Tàu, thỉnh thoảng Việt Nam qua theo diện nhập cảnh H1-B (thợ ngoại quốc) chiếm đoạt việc làm của ông và đồng nghiệp của ông. Bọn ông đã bất lực nhìn người này tiếp đến người khác ra đi. Chẳng có ai kêu ca, khiếu nại. Chỉ biết cúi đầu chấp nhận. Ðể rồi bắt đầu nặn óc viết resumé, tiếp tục một cuộc săn tìm khó khăn hay vô vọng trong lúc những bill trả tiền nhà, xe, y tế, học phí thì được gởi tới tấp. Kẻ may mắn thì còn nhà, xe. Kẻ không may mắn thì nhà mất, xe mất, và chưa chắc vợ cũng mất...

Có phải người cổ trắng là người cô thế nhất. Phải không? Không có nghiệp đoàn để cổ trắng chúng ta đoàn kết lại. Lực lượng thì đông, nhưng mỗi thân phận dường như chỉ biết lấy mình. Những năm đầu tiên, khi chưa có cuộc cách mạng về Internet hay outsourcing, có lẽ ngày tháng của họ được tô màu. Chủ hãnh diện. Khách hàng bằng lòng. Họ không làm việc theo giờ, không có overtime phụ trội, nhưng khi cần, họ làm việc chết bỏ. Họ bị dựng đầu vào nửa đêm. Ðôi khi họ phải ứng trực ngày cuối tuần. Và để bù lại, chủ vinh danh bằng cái bằng tuyên dương công trạng, và dĩ nhiên, lương sẽ được tăng, chức vụ sẽ được đề bạt. Họ mua nhà lớn, nhiều phòng. Con họ học trường tư thay vì trường công. Ôi đời sống quá đẹp. Tương lai quá huy hoàng. Ðể bù lại những năm tháng lao khổ nơi trường ốc hay những số tiền nợ mà họ đã vay từ nhà băng để trả học phí.

Họ không chuẩn bị một ngày đại bàng gãy cánh, đời là vô thường nay còn mai mất. Họ cứ đinh ninh việc làm của họ sẽ vững bền mãi mãi. Họ cứ nghĩ rằng hãng họ làm là hãng danh tiếng nhất nhì, chừng nào hãng vỡ nợ, họ mới ra đi. Dù không có nghiệp đoàn để bênh vực quyền lợi, nhưng họ cũng chẳng cần bận tâm. Hơn nữa, còn có mớ kinh nghiệm phòng thân, họ sẽ dễ dàng kiếm việc tương xứng.

Có phải không?

Họ lầm. Kinh nghiệm của họ chỉ là kinh nghiệm lỗi thời. Khoa học kỹ thuật đã tiến quá nhanh. Ngôn ngữ C, hay COBOL của họ cũng đành bị lép vế với C++ hay Java. UNIX của họ cũng bị lép vế trước SAP hay WEB... Ðó là kinh nghiệm không cập nhật hoá. Cho dù họ biết vậy, nhưng một hai khóa học cũng không làm kẻ mướn hài lòng. Phải có kinh nghiệm on-hand. Trời ơi, các ông hãy cho tôi cơ hội. Dù không on-hand nhưng tôi tin tôi sẽ làm được. Ông nhớ có lần ông thách đố với một đám ba tên thi nhau phỏng vấn ông. Dễ quá mà. Ngày trước không quen thì ngày sau sẽ quen, hãy cho tôi cơ hội. Khái niệm, lý thuyết, ngôn ngữ nào cũng chuyên chở mục đích. Không, ông phải có kinh nghiệm thực tế, tối thiểu ba năm. Họ lầm. Ông lầm. Cổ trắng lầm. Lầm to vì không thể biết lòng dạ của chủ. Chủ hất họ vì có đoàn quân cổ trắng khác từ Ấn Ðộ, Trung Hoa, Việt Nam qua Mỹ theo diện H1-B sẵn sàng nhảy vào, chấp nhận đồng lương với bất cứ giá nào. Họ lầm. Bởi vì còn có hàng vạn agency khắp hoàn cầu sẵn sàng nhảy vào cung cấp chuyên viên cần thiết, dù hợp đồng chỉ một tuần hay một năm, khỏi cần quyền lợi như bảo hiểm sức khoẻ, hay tiền cấp dưỡng v.v... Rõ ràng, họ thuộc thành phần mà xã hội trọng đãi, nhưng họ lại bị cô thế hơn ai hết.

Ông đang lắng nghe nỗi lòng của mình. Ông hiểu sau khi rời khỏi chỗ này, thật khó cho ông để tìm một việc làm khác. Tuổi ông đã cao. Ông cũng không thể bay nhảy như đám trẻ. Trí óc của ông cũng không minh mẫn như họ. Gần cả đời quanh quẩn với công việc quen thuộc, ngỡ đã an phận bám trụ chờ ngày về hưu, nhưng rốt cùng, ông cũng như mọi người bị tống xuất một cách không thương xót, không tình nghĩa. Ngay cả một cái computer cũ mèm cũng phải giao hoàn lại huống gì một thân phận con người. Như chiếc thẻ Diner Club, thẻ điện thoại, thẻ nhân viên mà Dahu đã cắt ngang cắt dọc không thương xót.

Thật là bất công. Ông không thể hiểu nổi. Trong khi có những kẻ làm việc mà chỉ chờ chực nhảy, bí mật gởi resumé đến các hãng khác, không tha thiết gì đến việc làm, không thủy, không chung, nhưng vào ngày cuối của hắn, cả bọn còn lại phải đóng tiền dẫn nhau đến nhà hàng, rồi chủ, sếp nói lời chia tay, vinh danh, chúc mừng, cám ơn về những đóng góp. Còn những kẻ sa cơ, suốt đời tận tụy, thì bị đối xử như tên tội đồ hay kẻ di dân bất hợp pháp, không một chút tình thân, không một giọt nước mắt dư thừa, không cái bắt tay để an ủi. May mắn thì được thông báo trước để chuẩn bị tinh thần, để xin việc khác, để dành thì giờ gởi resumé. Nếu không may mắn thì bị an ninh áp tải ra khỏi cửa hãng, không kịp ngoái cổ lại từ giã đồng nghiệp của mình.

Như vậy, ông Nguyễn là kẻ được may mắn. Ông phải cám ơn GLOBAL IT. Có phải vậy không?

Tháng 7. 2003

---

^[1]software: nhu liệu