© www.talawas.org     |     về trang chính
tìm
 
(dùng Unicode hoặc không dấu)
tác giả:
A B C D Đ E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Ý Z
Dịch thuật
24.10.2006
Nguyễn Hữu Bình
Ý kiến về hai bản dịch của Từ Huy
 
Sáng nay ngồi đọc hai bản dịch của Từ Huy về Robbe-Grillet và Kristeva, tôi tình nguyện tham gia «dọn vườn». Xin dẫn ra đây một vài ý.


I. Thư Alain Robbe-Grillet gửi Emile Henriot (15/06/1955). Nguồn: Tạp chí Obliques (chứ không phải Oblique) trang 88, số 16-17, năm 1978:

1.

Nguyên bản: «En revanche, l’adjectif «dégoûtant» me paraît un peu injuste. Il est probable en effet que l’aventure de Mathias «relève de la 9e chambre», mais vous reconnaissez vous-même que je l’ai traitée avec discrétion, puisque vous prévenez les éventuels amateurs de la déception que leur apporterait, sur le plan, la lecture».

Từ «dégoûtant» nghĩa là «tởm lợm» chứ không phải «làm chán ngấy», «avec discrétion» nghĩa là «kín đáo» chứ không phải «thận trọng», và cụm từ «la 9e chambre» có nghĩa bóng là chuyện khuê phòng, chứ dịch là «phòng thứ 9» không có nghĩa gì cả. Dịch giả Từ Huy đã hiểu sai đoạn văn trên, nên bản dịch của chị vừa sai vừa tối như đêm 30: «Ngược lại, tính từ «làm chán ngấy» hình như hơi thiếu công bằng đối với tôi. Quả thực là có thể cuộc phiêu lưu của Mathias «có liên quan đến Phòng thứ 9», nhưng ông cũng nhận thấy rằng tôi đã xử lý nó rất thận trọng, vì ông báo trước cho những người có thể yêu thích cuốn sách sự thất vọng về phương diện này khi họ đọc nó».

Đoạn này nên dịch như sau: «Ngược lại, tính từ «tởm lợm» hình như hơi thiếu công bằng đối với tôi. Quả thực là có thể cuộc phiêu lưu của Mathias «có liên quan đến chuyện khuê phòng», nhưng ông cũng công nhận rằng tôi đã viết về điều đó rất kín đáo, bằng chứng là ông báo trước cho những ai thích thú chuyện đó rằng họ có lẽ sẽ thất vọng về phương diện này khi đọc cuốn sách».

2.

Nguyên tác: «J’aimerais tant vous convaincre du contraire que je vais essayer, en quelques lignes, de répondre à votre question sur les intentions que je poursuis».

Trong câu này, dịch giả đã không thấy cấu trúc « tant… que » nên dịch sai, dẫn đến một câu chẳng có nghĩa gì: «Trái lại, tôi rất mong thuyết phục ông rằng tôi sẽ cố gắng trả lời, trong một vài dòng, câu hỏi của ông về ý đồ mà tôi theo đuổi».

Câu này nên dịch như sau: «Tôi mong thuyết phục ông hiểu ngược lại điều đó, đến độ tôi sẽ cố gắng trả lời, trong một vài dòng,…».


II. Diễn từ của Julia Kristeva nhân dịp bà được trao giải thưởng Holberg:

Sau khi đọc bản dịch phần thứ nhất (tôi không đủ thời gian để đọc phần 2), tôi tạm kể ra một số lỗi sau:

1.

«J’appelle hospitalité la capacité que possèdent certains êtres humains d’offrir une demeure à d’autres qui n’en ont pas (…). Exilée du communisme et accueillie en France, ce n’est pas pourtant en France que j’ai éprouvé cette hospitalité, bien que la France m’ait donné la nationalité française, ce dont je ne saurais jamais assez la remercier».

Từ Huy dịch: «Lòng hiếu khách là khả năng mà một vài người có được khi họ đem một căn hộ cho những người không có nhà ở (...). Tôi bị trục xuất khỏi đất nước của chủ nghĩa cộng sản và được đón nhận ở nước Pháp, tuy nhiên không phải ở Pháp tôi cảm nhận được sự hiếu khách này - mặc dù nước Pháp đã cho tôi quốc tịch - sự hiếu khách mà không bao giờ tôi có thể cảm ơn cho đủ được».

Chữ «demeure» mà dịch là «một căn hộ» thì không ổn, nó chỉ đơn giản là «một chỗ ở». Đoạn văn tiếp đó bị dịch trái nghĩa hoàn toàn (làm sao Kristeva vừa «chê» nuớc Pháp không «hiếu khách», mà chỉ mấy giây sau bà lại cám ơn lòng «hiếu khách» của nước Pháp?), vì dịch giả tưởng «ce dont» thay thế cho «hospitalité», trong khi trên thực tế nó thay thế cho cả cụm từ trước đó: «la France m’ait donné la nationalité française».

Đoạn này nên dịch như sau: «Tôi hiểu lòng hiếu khách là khả năng một vài người có được khi họ đem một chỗ ở cho những người không có nhà (…). Tôi bị trục xuất khỏi chủ nghĩa cộng sản và được đón nhận ở nước Pháp, tuy nhiên không phải ở Pháp tôi cảm nhận được sự hiếu khách này - mặc dù nước Pháp đã cho tôi quốc tịch - điều đó không bao giờ tôi có thể cảm ơn cho đủ được».

2.

Nguyên tác: «… afin de me transmettre l’esprit de doute et de liberté dont se glorifie avec raison la culture française».

Từ Huy dịch: «… để truyền cho tôi tinh thần hoài nghi và tự do mà nền văn hoá Pháp hằng biểu dương cùng với tinh thần duy lý».

Không hiểu cụm từ «cùng với tinh thần duy lý» Từ Huy lấy ở đâu ra?

Nên dịch: «… để truyền cho tôi tinh thần hoài nghi và tự do mà nền văn hoá Pháp vẫn tự hào một cách có lý».

3.

Nguyên tác: «Et c’est avec un sentiment de dette et de fierté que je porte (…) les couleurs de la République française dans divers pays et continents».

Từ Huy dịch: «… chính là với một cảm giác mắc nợ và tự hào mà tôi mang những sắc màu của Cộng hoà Pháp đến nhiều đất nước và lục địa khác nhau».

Đọc câu này tôi tưởng tượng ra cảnh bà Kristeva mặc váy xanh trắng đỏ đi lăng xăng! Đơn giản «les couleurs de la République française» có nghĩa là «cờ Pháp». Và câu này nên dịch theo nghĩa bóng như sau: «… và chính với một cảm giác mắc nợ và tự hào mà tôi đại diện cho nước Pháp tại nhiều đất nước và lục địa khác nhau». 

4.

Nguyên tác: «débat intellectuel et politique», mà Từ Huy dịch thành «tranh luận giữa trí thức và chính khách», thì quả là mạo hiểm. Đơn giản nó chỉ là: «tranh luận (về) trí tuệ và chính trị».

5.

Nguyên tác: «… des femmes de mon pays de naissance, dont beaucoup se sont illustrées en littérature, mais aussi dans les divers combats de libération».

Từ Huy dịch: «… những người phụ nữ ở đất nước nơi tôi sinh ra, nhiều người trong số họ đã được minh hoạ trong văn học, cũng như trong những cuộc chiến đấu giành tự do».

Động từ «s’illustrer» có nghĩa là «nổi danh»!

6.

Nguyên tác: «Une fille fière de son père».

Từ Huy dịch: «Người con gái đáng tự hào của cha mình» cũng mạo hiểm! Nó chỉ là: «Một người con gái tự hào về cha mình».

7.

Nguyên tác: «Ma conviction est que l’Europe élargie ne se fera qu’à condition que s’établisse un véritable dialogue…».

Từ Huy dịch: «Niềm tin của tôi vào một Châu Âu mở rộng chỉ có thể được thực hiện với điều kiện là phải thiết lập được sự đối thoại thực sự…».

Lại một câu vô nghĩa nữa! Cấu trúc «ma conviction est que…» đã bị hiểu sai. Vả lại Kristeva viết «l’Europe» chứ không phải «une Europe».

Câu trên đơn giản thế này: «Tôi tin rằng Châu Âu mở rộng chỉ có thể được thực hiện…».

8.

Nguyên tác: «C’est pourquoi j’en ai fait un personnage principal de mon dernier roman Meurtre à Bysance. Et ceci sans chauvinisme, car Anne Comnène n’était pas une Bulgare…»

Từ Huy dịch: «Chính vì vậy tôi đã lấy bà làm nhân vật chính trong trong cuốn tiểu thuyết mới nhất của tôi, Vụ giết người ở Byzance. Và nhân vật này không theo chủ nghĩa sô vanh, vì Anne Comnène không phải là một phụ nữ Bulgarie».

Quả là «sai một ly đi một dặm». Khi Kristeva viết: «Et ceci sans chauvinisme», thì đó là bà nói về chính mình chứ không phải về Anne Comnène. Đoạn này phải hiểu như sau: «Và tôi nói thế không vì tính sô vanh đâu».

9.

Nguyên tác: «Pour autant, sans isoler l’expérience des femmes comme un «objet» à part, c’est dans les débats politiques, philosophiques et littéraires qui ont nourri la libération des hommes et des femmes dans la modernité récente que je me suis efforcée de la situer».

Từ Huy dịch: «Vì thế mà không tách kinh nghiệm của phụ nữ như một «đối tượng» riêng biệt, tôi đã cố gắng đặt nó vào trong tính hiện đại mới và trong những cuộc tranh luận chính trị, triết học và văn học, những cuộc tranh luận đã thúc đẩy việc giải phóng những người đàn ông và đàn bà».

Lịch sử loài người thường được chia làm nhiều giai đoạn: cổ đại (l’antiquité), trung đại (le moyen-âge), hiện đại (la modernité),… Vậy «la modernité récente» (thời hiện đại gần) ở đây chỉ thời gian chứ không chỉ tính chất như Từ Huy nhầm tưởng khi dịch là «tính hiện đại mới».

Câu trên có thể dịch như sau: «Vì thế không tách kinh nghiệm của phụ nữ như một «đối tượng» riêng biệt, tôi đã cố gắng đặt nó trong khung cảnh những cuộc tranh luận chính trị, triết học và văn học đã từng nuôi dưỡng cuộc giải phóng con người ở thời hiện đại gần đây».
 
10.

Nguyên tác «… frenchy, au sens de fermé et parfois hautain ou méprisant qu’on entend dans ce mot».

Từ Huy dịch:  «… tính chất Pháp, với nghĩa khép kín, đôi khi kiêu kỳ hoặc khinh khỉnh, mà người ta thường hiểu khi nghe nói đến từ này».

Động từ «entendre» ở đây không thể nào vừa là «hiểu» vừa là «nghe» được. Cả cụm từ «khi nghe nói đến từ này» là thừa vì Từ Huy hiểu sai «entend dans ce mot» thành «entend ce mot».

Và câu trên có thể dịch là: «… frenchy, theo nghĩa khép kín, đôi khi kiêu kỳ hoặc khinh khỉnh, như người ta thường hiểu».

Genève, 19/10/2006

© 2006 talawas