Sau khi nước ta bị nhà Minh cai trị, một số người Việt sống lưu vong tại Trung Quốc; đại cương có thể xếp vào những thành phần sau đây:

• Số người bị bắt đưa sang
• Số trí thức nhân sĩ bị cưỡng bách sang
• Số thợ giỏi bị cưỡng bách sang để xây thành Bắc Kinh hoặc chế vũ khí
• Số quan lại người Việt làm việc ở Trung Quốc hoặc sinh viên du học tình nguyện ở lại.

Sau đây chúng tôi xin trưng ra những văn bản trong Minh Thực lục, liên quan đến những trường hợp nêu trên:


1. Số người bị bắt sang Trung Quốc

Qua bản hiến phù [hiến tù binh] dưới đây ghi đích danh 22 người vua tôi và con cháu nhà Hồ, bị bọn Liễu Thăng áp giải sang Trung Quốc. Cũng còn một số người khác, như thân phụ của Nguyễn Trãi, tức Nguyễn Phi Khanh, bị bắt tại sông Hoàng Giang [hạ lưu sông Hồng] thì không thấy ghi vào đây. Trong số này, ngoại trừ Hồ Nguyên Trừng và Hồ Nhuế được tha, không rõ số phận những người khác sau đó ra sao:


Trí thức, nhân sĩ bị cưỡng bách sang Trung Quốc.

Trong khi cuộc chiến với nhà Hồ đang tiếp tục xẩy ra tại vùng châu thổ sông Hồng, vua Thái Tông nhà Minh biết chắc thắng; nên lệnh Trương Phụ tìm cách cưỡng bách trí thức, nhân sĩ địa phương đưa sang Trung Quốc. Làm việc này vua nhà Minh nhắm cách ly xa quê hương những người có khả năng lãnh đạo dân chúng chống đối nhà Minh sau này:

Mấy tháng sau, lại ra chỉ dụ khác chi tiết hơn, đòi cho được các loại người cần đưa sang:

Lẽ dĩ nhiên khi dụ dỗ đi xa, thì phải tuyên truyền rằng sang bên đó được trao chức lớn, quyền to. Nhưng một số người nước ta hiểu được âm mưu, nên truyền miệng câu răn “Dục hoạt ẩn lâm san, dục tử tố Bắc quan” ^[6] [Muốn sống thì trốn trong rừng, muốn chết thì đi làm quan bên Tàu] để cảnh cáo những đồng bào nhẹ dạ.

Cuối cùng thì bọn Trương Phụ cũng cưỡng ép hoặc dụ dỗ được 9.000 người, đưa sang Trung Quốc:

Khi quân Minh mới sang xâm lăng nước ta, với chiêu bài “Phục hưng họ bị diệt [họ Trần] nối dòng bị đứt” nên cũng có những người nước ta nhẹ dạ tình nguyện xin hợp tác. Nhưng rồi đối diện với sự thực, không ít người đã tỉnh ngộ nổi dậy chống lại. Có lẽ để đề phòng trước, nhà Minh điều động một số quan lại gốc Việt không được tin dùng ^[8] sang làm quan tại Trung Quốc:


Thợ giỏi bị cưỡng bách sang xây thành Bắc Kinh hoặc chế vũ khí

Song song với việc đưa những người có uy tín sang Trung Quốc cách ly, Trương Phụ thi hành mệnh lệnh của vua Thái Tông được đề cập trong chỉ dụ nêu trên, về loại người “có một điều hay, một nghề giỏi”. Số lượng thợ giỏi, lớp người có kỹ thuật cao bị điều sang một lượt đến 7.700 người:

Cần nhấn mạnh thêm rằng Thực lục chỉ ghi tượng trưng một vài chuyến đưa đi, còn tổng số thì không dừng lại tại con số 7.700 nêu trên. Vì người nước ta khéo tay, có tài kiến trúc, lại chế tạo được vũ khí như súng lớn, súng trường, hỏa tiễn ^[11] nên rất được người nhà Minh ưa chuộng. Trước kia, được biết những bài khảo cứu của các tác giả khác viết về một số người Việt như Nguyễn An có công xây dựng thành Bắc Kinh, ^[12] sau đây xin giới thiệu một văn bản quan trọng về việc chế vũ khí, nên ngoài bản dịch Việt ngữ, chúng tôi kèm theo nguyên văn chữ Nho trong Minh Thực lục, cùng bản dịch Anh văn của Asia Research Institute:

Về việc chế súng, sử nước ta chép về Hồ Nguyên Trừng như sau:

Mới đây, trong bài viết của tác giả Lê Thị Minh Huyền nhan đề “Chỗ nằm của Hồ Nguyên Trừng sẽ phải nhường cho… ngựa” đăng trên Website của Viện Việt Học ^[16] cung cấp những thông tin nội dung như sau:

Ngày 10/8/2007, Tòa án Nhân dân Tối cao Trung Quốc (xem chinacourt.org) cho biết tòa hành chánh quận Đông Thành, Bắc kinh đã bác đơn của tập thể 600 nông dân thôn Nam An kiện Thôn Dân Ủy Viên Hội và công ty tài chánh Guangbiao Yundong đã tự tiện cho thuê 2.000 hecta đất nông nghiệp trồng củ cải của dân để làm khách sạn và trường đua ngựa. Trong phần đất này có mộ các nhân vật lịch sử như Hồ Nguyên Trừng, Chu Tự Thanh, Đoàn Kỳ Thụy, Mã Chiếm Sơn v.v..; riêng mộ vua Cảnh Thái nhà Minh thuộc loại di tích lịch sử nên được chừa ra.

Tác giả cũng cho biết về việc Hồ Nguyên Trừng chế súng thần thương như sau:

Hoàng Minh Dị Điển Thuật tập 5 của Vương Thế Trinh (1570-1633) chép:

Riêng trong Minh Thực lục đời vua Tuyên Tông [1425-1435], có hai văn bản đề cập đến Hồ Nguyên Trừng. Một văn bản chứng nhận rằng Hồ Nguyên Trừng làm Chủ sự ty Doanh thiện thuộc bộ Công, chức vụ tương đương với ty đặc trách về kiến trúc xây dựng hiện nay. Theo quy định của nhà Minh, các quan chức đủ 9 năm thâm niên phải nạp lý lịch để được khảo xét lên chức, nhưng trong kỳ thứ nhất Trừng không nạp, đến kỳ thứ 2 tức 18 năm sau mới chịu nạp lý lịch, nên bị các quan bộ Lại hạch tội:

Hai năm sau Hồ Nguyên Trừng được thăng đến chức Thị lang và được đặc cách cấp lương toàn bằng gạo:


Số người tình nguyện ở lại Trung Quốc sau khi nước ta dành được độc lập

Sau khi nước ta dành được độc lập, một số người Việt tại Trung Quốc xin trở về nước; phần lớn họ là những quan chức phải đến Bắc Kinh dự khảo mãn, theo qui định 9 năm khảo một lần:

Những người xin trở về nước, ngoài quan lại ra còn có các Giám sinh, tức những sinh viên sang Trung quốc du học để được làm quan:

Ngược lại cũng có những người thuộc loại có thành tích chống đối vua Lê Lợi, thì xin tình nguyện lưu vong tại Trung Quốc, trong đó có 95 quan quân thuộc vệ Trấn Di:

Cũng có một số quan lại sang Trung Quốc dự khảo mãn, đã tình nguyện xin ở lại:

Cũng có trường hợp đời cha xin định cư tại Trung Quốc, nhưng đến đời con thì xin trở về nước. Đó là hoàn cảnh của viên Đồng tri phủ Tuyên Hóa Đào Quí Dung xin định cư tại châu Ha Mễ, Vân Nam; nhưng đến đời con y là Đào Lộc lại xin trở về nước.

6 năm sau [1434], con của Quí Dung là Đào Lộc xin trở về nước:

Ngày 12, Đào Lộc về hàng.

© 2007 talawas

---

^[1]Cửu phạt: sách Chu Lễ ghi 9 trường hợp phong kiến Trung Quốc mang quân chinh phạt các nước lân bang.
^[2]Hai đô: Đông Đô (Hà Nội ngày nay) và Tây Đô (thuộc tỉnh Thanh Hóa ngày nay)
^[3]Minh Thực lục v.11, tr. 0988-0992; Thái Tông q. 71, tr. 1b-3b.
^[4]Minh Thực lục v. 11 tr. 911; Thái Tông q. 64, tr. 2a
^[5]Minh Thực lục v. 11 tr. 0962-963; Thái Tông q. 68, tr. 10b-11a.
^[6]Ngô Thì Sĩ, Việt Sử Tiêu Án, bản dịch trang 115.
^[7]Minh Thực lục v.11, tr. 1001; Thái Tông q. 72, tr. 1a.
^[8]Sử liệu dẫn ra trong bài chưa chỉ rõ điều này. BT
^[9]Minh Thực lục v. 11, tt.1061; Thái Tông q. 79, tr. 1a.
^[10]Minh Thực lục v.11, t. 0997; Thái Tông q. 71, tr. 6a.
^[11]火 銃, 短 槍, 神 箭 cannons, short guns, and rockets. Nguyên văn chữ Hán của Minh Thực lục, tiếng Anh trong bản dịch của Asia Research Institute (xem: http://www.epress.nus.edu.sg/msl/).
^[12](BT) xem: Lê Thanh Hoa, Người Việt Nam vẽ kiểu và xây thủ đô Bắc Kinh (http://www.mevietnam.org/NguonGoc/thoibao-lth-backinh.html); và: Nguyễn Sang, Nguyễn An, nhà kiến trúc thiên tài VN (http://www.mevietnam.org/NguonGoc/ns-nguyenan.html).
^[13]Một thạch bằng 10 đấu, 1 đấu bằng 10 thăng. Một doanh tạo thăng tương đương 1,05 lít.
^[14]Minh Thực lục v. 52, tr. 585; Hiếu Tông q. 26, tr. 4a.
^[15]Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục, chính biên, q.12, t. 339.
^[16]http://www.viethoc.org/phorum/read.php?10,32622
^[17]Chữ trong ngoặc [] của tác giả Lê Thi Minh Huyền.
^[18]Minh Thực lục v. 16, tr. 409; Tuyên Tông q. 15, tr. 13a.
^[19]Minh Thực lục q. 35, tr. 0875.
^[20]Minh Thực lục v. 18, tr. 1020; Tuyên Tông q. 41, tr. 11 b.
^[21]Minh Thực lục v. 18, tr. 1030; Tuyên Tông q. 43, tr. 4b.
^[22]Minh Thực lục v. 18, tr. 1056-1057; Tuyên Tông q. 43, tr. 7b-8a.
^[23]Minh Thực lục v. 18, tr. 1123-1124; Tuyên Tông q. 46, tr. 5a-5b
^[24]Minh Thực lục v. 18, tr. 1130-1131; Tuyên Tông q.46, tr. 9b-9a.
^[25]Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, tập 2, trang 211.