Mới đây trên talawas ngày 18.10.2004, Ngô Tự Lập viết bài bàn về cách dịch từ “Déconstruction” của Jacques Derrida và đề nghị dịch là “giải kiến tạo”.

Về từ này, trong quyển sách Triết học và văn chương xuất bản cách nay 20 năm, tôi đã viết: “Triết học không bị vượt, nhưng phải giải giới kiến tạo...” (Nhà xuất bản Lửa Thiêng, Sài Gòn 1974, trang 22).

“Giải giới kiến tạo” mượn từ khái niệm “déconstruction” của Derrida. Trong bài viết Cơ sở tư tưởng thời quá độ in trên tạp chí Chủ Ðề số 2, mùa hạ năm 2000 xuất bản tại Mỹ), tôi trở lại vấn đề này khi dẫn đoạn văn trên và viết: “Giải giới kiến tạo” hay “hủy tạo”, và trong phần Chú thích số (1) nói rõ: Tôi dùng chữ “hủy tạo” thay thế chữ “giải giới kiến tạo” trước đây để tương ứng với từ “hủy triệt” (Destrucktion) của Heidegger [Xem trang 22 Sein und Zeit của Heidegger, nhà xuất bản Max Niemeyer, lần thứ 18, 2001]. Derrida xác nhận khái niệm “hủy tạo” nhằm để phiên dịch từ Abbau của Heidegger. Một số dịch giả của Heidegger sang Anh ngữ đã dùng từ “hủy tạo” (deconstruction) để dịch từ Abbau như một thời khoảng nhất định của vận động hủy triệt (Destruktion) khái quát hơn. (trang 54 và 70-71).

“Hủy TẠO” và “Hủy TRIỆT” rõ ràng có những liên hệ đối tác. Về điểm này, có thể tham khảo chính Derrida trong Thư gửi người bạn Nhật tức giáo sư Izutsu, trong thư này ông viện dẫn Từ điển Littré để chỉ rõ tác động phá hủy và tạo dựng.

Từ “déconstruction” dường như phổ biến trong nhiều sách hiện nay, từ triết học, phê bình văn học, sang đến cả lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, truyền thông v.v. Nếu chúng ta không thống nhất về cách dịch từ này, chắc hẳn mỗi bản dịch lại dò dẫm tìm kiếm đề ra một chữ mới. Từ “hủy tạo” như chỗ tôi biết, đã có một số tác giả khác dùng, có thể kể Ðào Trung Ðạo, Nguyễn Minh Triết v.v.

© 2004 talawas