California ngày 11-1-2007

Thân gửi anh Nguyễn Ðình Chính,

Xin rất cám ơn anh đã mau mắn trả lời lá thư của tôi đề ngày 4-1-2007. Lẽ ra thì chúng ta nên dành chỗ để được lắng nghe thêm những ý kiến khác của anh chị em bạn bè văn nghệ trong và ngoài nước (mà tôi tin là sẽ có nhiều vị nhập cuộc), xoay quanh những vấn đề rất thiết thân đến lãnh vực mà chúng ta đang sinh hoạt. Tuy nhiên vì có một vài chuyện cần nói thêm, nên tôi lại xin mạn phép gửi tiếp anh lá thư này.

Trước hết xin giải tỏa một ngộ nhận. Có thể do vô tình mà anh đã đặt “2 chuyện ở 2 nơi vào chung một chỗ” nên có thể gây cho tôi những hiểu lầm không cần thiết. Trong thư trả lời của anh có đoạn: “Là một nhà văn viết trong chế độ Việt Nam Cộng hoà đã tiêu vong hơn 30 năm nay, và giờ đây anh lại đang sống tha hương (dù là có quốc tịch Hoa Kỳ) giữa một rừng mũi lõ (tôi bỗng chợt nhớ tới câu thơ của Nguyễn Hồi Thủ), anh tự nhận mình là ngây thơ và anh càng ngây thơ đáng yêu hơn khi chịu nhận thà ngây thơ còn hơn là mắc phải sai lầm .”

Xin thưa ngay, tôi không hề tự nhận mình là ngây thơ hay mắc phải sai lầm khi đã cầm bút trong chế độ Việt Nam Cộng hoà hơn 30 năm trước và khi tôi đã vượt biển rồi qua định cư ở Hoa Kỳ từ năm 1979.

Mấy chữ ngây thơ và sai lầm xin nhắc lại, nó chỉ đóng khung trong khuôn khổ của sự việc khi tôi đề cập đến vấn đề phẩm chất Phẫn Nộ của các nhà văn trong nước, mà tôi đã viết như sau: “Anh sẽ chỉ đúng khi nào chứng minh được rằng tất cả giới cầm bút trong nước nay không còn ai biết Phẫn Nộ. Riêng tôi thì tuy không có điều kiện sống thực tế với môi trường sáng tác ở ngay trong nước, nhưng thành thực mà nói, tôi không tin điều này. Có thể là tôi đã ngây thơ, nhưng thà chịu nhận mình ngây thơ còn hơn là mắc phải sai lầm.”.

Ở đâu, bao giờ thì mọi sự việc cũng nên đặt đúng vị trí của nó. Mong anh hiểu cho sự thận trọng cần thiết này của tôi. Xứ mình hay có chuyện nhiễu nhương cũng vì cái cảnh râu ông nọ cắm cằm bà kia hay là chuyện đặt người không đúng chỗ!

Bây giờ tôi xin góp ý thêm với anh về một vài điều anh mới viết trong thư trả lời:


1. Trách nhiệm với các thế hệ đi sau

Anh cho rằng: “Thế hệ chúng ta không hề có đủ tư cách được trao một trách nhiệm minh giải nào cả, khi mà cái thế hệ oái ăm của chúng ta chính là thủ phạm đã tương ra một đống những cái đó. Chúng ta chỉ có quyền xấu hổ và tủi nhục trong im lặng. Và cách hay nhất bây giờ là hãy rủ nhau ba lô du lịch bụi.”

Thưa anh Nguyễn Ðình Chính,

Khi anh sử dụng từ ngữ thế hệ chúng ta thì tôi hiểu là anh đã ám chỉ rằng cả anh lẫn tôi đều có tham dự vào cái “thế hệ oái oăm” đó. Ðiều này không sai, vì trong suốt chiều dài của gần 30 năm chia cắt đất nước, dù ở bên này hay bên kia, anh cũng như tôi đã có nhiều dịp tham dự vào đời sống xã hội, mà nay nhìn lại thành quả của những giai đoạn ấy thì chia ly, chết chóc, đau thương, tủi hờn... đã nhiều hơn là thanh bình, yên ấm, hạnh phúc. Nhận chân được điều đó, tại sao anh lại tính phủi tay khi nói: “Chúng ta chỉ có quyền xấu hổ và tủi nhục trong im lặng”?

Theo tôi khi càng xấu hổ, càng tủi nhục thì cung cách hay nhất để rũ bỏ được những mặc cảm tự ti này là hãy can đảm nói lên cho thế hệ sau biết những sai lầm mà mình hoặc trực tiếp, hoặc gián tiếp đã can dự vào. Hơn thế nữa, anh là nhà văn, anh có khả năng cầm bút, tại sao anh không viết lên những gì trong phạm vi khả năng hiểu biết của mình (dĩ nhiên là với tinh thần trách nhiệm) để thế hệ sau nhìn thấy những sai lầm của thế hệ cha, anh mà biết đường không giẫm phải những vết xe cũ? Ngoài ra, nếu ai cũng như anh “chỉ có quyền xấu hổ và tủi nhục trong im lặng” thì chẳng hóa ra những tội đồ của dân tộc trong ngần ấy năm (tôi không nói riêng miền nào) sẽ vỗ tay hoan hỉ vì được xí xóa trắng tay hay sao?

Tôi hoàn toàn đồng ý với anh ở những lời khuyên các bạn trẻ: “là các bạn đừng nên tin cậy vào bất cứ một ai, kể cả những di cảo, những hồ sơ... đã công bố hoặc còn dấm dúi cất giấu ở đâu đó”.

Ðấy là sự thận trọng cần thiết. Nhưng thận trọng không có nghĩa là sổ toẹt hết mọi tâm tình của cha, anh. Ngày nay khoa học đã tiến bộ rất nhiều, thế hệ trẻ nay đã biết vận dụng trí thông minh của mình để sàng lọc và chắt lấy những tinh hoa trong sự hỗn độn của nhiều dữ kiện. Cho nên hãy đừng sợ “một đống những cái đó”, hãy cứ bới nó lên để rồi cùng nhau sàng lọc và tìm ra được những bài học đắt giá mà lịch sử để lại cho thế hệ tương lai.


2. Khung cửa hẹp

Trong thư trả lời, anh có nhắc đến cái điều tôi chịu sự kìm hãm vì ảnh hưởng của “ông Tây" với Khung cửa hẹp khi tôi cứ khư khư quan niệm rằng văn nghệ là phải bất phục tùng, là phản kháng. Cũng không sao, vì cuộc đời viết lách của tôi thật ra đã chịu ơn của rất nhiều cây bút khác, chả cứ riêng gì một mình André Gide. Nhưng tôi lại cũng bắt chước anh, khi tôi nói tôi cũng “vô cùng kiên định cái lập trường” rằng: “Phẩm chất cần thiết của một nhà văn là Phẫn Nộ. Có phẫn nộ mới có thể nói thay cho những người khác muốn nói mà không có khả năng nói lên được.”

Nhưng trong lãnh vực này, tôi nghĩ chúng ta chẳng nên bàn cãi làm gì thêm kẻo lại sa đà vào cuộc tranh luận đã có từ thế kỷ trước: “Nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh". Theo cách nhìn của tôi bây giờ thì ai “vị" cái gì cũng được, vì đấy là quyền tự do chọn lựa của mỗi người. Cho nên anh cứ việc “đứng bên lề xã hội, ngậm miệng ăn tiền, ngồi quay mặt vào tường mà viết văn”.

Ðiều căn bản cần nêu ra là chuyện lương tâm của mình có được thanh thản hay không mà thôi.

3. Tôi thiết nghĩ mình đã lạm dụng nhiều thì giờ của anh cũng như của bạn đọc cho nên tôi xin tạm ngưng ở đây với một điều thích thú sau cùng mà anh đã gợi lên cho tôi trong thư: “Tôi bỗng nhiên lại phân tâm vẩn vơ nghĩ tới một ngày nào không xa, anh và tôi ngồi trong một quán cà phê rất Pháp ở Hà Nội và thú vị, thanh thản nói chuyện tào lao văn chương. Chúng ta cùng nâng những ly cà phê Ban Mê ngon tới mức trên cả tuyệt vời, trong khi đó, có những kẻ mà một thời đã từng là những cán bộ, những nhà văn cán bộ trung kiên của Ðảng Cộng sản, ở một xó xỉnh nào đó đang lầm lũi cúi đầu nuốt dần những giọt đắng của lương tâm đang lặng lẽ tra vấn hắn.”

Thưa anh,

Có khi nào xẩy ra hiện tượng này không, hả anh Chính: “những nhà văn cán bộ trung kiên của Ðảng Cộng sản, ở một xó xỉnh nào đó đang lầm lũi cúi đầu nuốt dần những giọt đắng của lương tâm đang lặng lẽ tra vấn hắn”?

Thân ái,

Nhật Tiến

© 2007 talawas