Thêm một vài ý kiến về bài thơ “Ðây thôn Vĩ Dạ”

Tôi rất thích ý kiến của bạn Cổ Luỹ về bài “Ðây thôn Vĩ Dạ”, nhưng bài thơ này có giai thoại xuất xứ như sau:

Cuối thập niên 1930, thi sĩ họ Hàn đang trong thời kỳ chữa bệnh, một người bạn thân của ông đến thăm và đưa cho ông xem bức ảnh một cô gái, nói rằng đó là em gái của ông và “nếu đồng ý ông sẽ làm mối cho”! Nếu tôi nhớ không nhầm thì người kể chuyện ấy chính là ông Ngô Xuân Huy (em ruột thi sĩ Ngô Xuân Diệu), người thày giáo dạy văn cấp 3 khi tôi học ở Hải Phòng từ 1957-1960. Chính vì giai thoại này nên chúng tôi hiểu về bài thơ theo một cách khác, tính trung thực của giai thoại xin nhường cho độc giả phán xét.

Bốn câu đầu tiên:

Sao anh không về chơi thôn Vĩ?
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên,
Vườn ai mướt quá, xanh như ngọc
Lá trúc chen ngang mặt chữ điền.

Câu “Sao anh...” chính là lời ướm hỏi hay là lời trách cứ thân tình của người bạn thân đặt ra cho thi sĩ. Câu 2 và câu 3 là bức phác thảo về thôn Vĩ, nơi có hàng cau, vườn cây xanh mơn mởn xinh đẹp khi ánh bình minh trải xuống (tưởng tượng của thi sĩ?). Phong cảnh tuyệt vời và lãng mạn biết bao mà tại sao thi sĩ còn ngần ngại gì mà không đến. Ðó là câu hỏi của người bạn hay chính bản thân tác giả?

Trên những bức tranh đồng quê, như bức “Mục đồng” (chú bé chăn trâu), trên góc phía trái thường có hình lá trúc, lá tre. Miền quê mà ông mô tả phong cảnh hữu tình, ông lại điểm thêm vài “lá trúc”, biến cảnh miêu tả thành bức họa hài hòa và Hàn Mặc Tử không chỉ là thi sĩ thiên tài mà còn là một họa sĩ tài ba!

Câu tiếp theo:

Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay....
Thuyền ai đậu bến Sông Trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?

Thông thường gió thổi thì mây bay, nhưng ở đây “Gió theo lối gió” và “Mây đường mây” có nghĩa là ngược với quy luật tự nhiên! Thi sĩ họ Hàn cảm thấy đời mình thật trớ trêu (?). Trai tài sánh duyên cùng gái thuyền quyên là lẽ thường tình, nhưng ông không thể! Chính vì “người buồn cảnh có vui đâu bao giờ” cho nên phong cảnh hữu tình: dòng sông nhuốm đầy ánh trăng, con thuyền bên bến, bãi ngô đang mùa trổ bắp lung lay trước làn gió mát... mà ông lại thấy “Dòng nước buồn thiu”!. Rồi đưa ra một câu hỏi vu vơ: con thuyền cô đơn kia có kịp chở mảnh tình trên Sông Trăng (viết hoa trong nguyên bản) về kịp cho ông hay cho cô gái thôn Vĩ Dạ hay không?

Câu kết:

Mơ khách đường xa, khách đường xa,
Áo em trắng quá nhìn không ra...
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?

Những năm 1930, kỹ thuật chụp ảnh cũng như máy ảnh thời ấy còn rất thô sơ nên ảnh chụp không rõ nét là chuyện bình thường. Áo của cô gái đã trắng mà thợ chụp lại dùng ánh sáng quá nhiều (?) nên khi ngắm bức ảnh, ông “nhìn không ra” là phải. Nhưng một câu hỏi đặt ra: Phải chăng vì ảnh không rõ nét, hay ông không muốn bình phẩm nhan sắc thiếu nữ trong ảnh? Và cũng không muốn đổ lỗi cho bức ảnh nên ông bào chữa rằng có thể vì ở đây nhiều sương và lắm khói nên ông “nhìn không ra”, hay mắt ông ngấn lệ?

Chỉ qua lời giới thiệu và bức ảnh trong tay, chưa một lần gặp gỡ nên ông đặt câu hỏi “ai biết tình ai có đậm đà” cho chính ông! Thiếu nữ kia có nặng tình, ông cũng chẳng rõ!